مشهد،پیشگام در انقلاب
وقایع رویداده در تهران و قم، قبل و بعد از ١۵خرداد سال ١٣۴٢، همۀ ماجرا نیست؛ مشهد در سرآغاز نهضت امامخمینی(ره)
محمدجواد حقیقت
وقتی حرف از واقعۀ ١۵خرداد به میان میآید آنچه به ذهن مخاطبان میرسد بیشتر اتفاقاتی است که طی این واقعه در قم و تهران روی داد. هزاران نفر از مردم مؤمن و متدین این دو شهر در حمایت از مرجع تقلید و زعیم خود به خیابانها آمدند و این سرآغاز نهضتی بزرگ بود که ١۵سال بعد به پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم سلطنتی انجامید اما واقعیت آن است که وقایع رویداده در تهران و قم، قبل و بعد از ١۵خرداد سال ١٣۴٢، همۀ ماجرا نیست. وضعیت در دیگر شهرهای کشور نیز دست کمی از قم و تهران نداشت و همۀ نقاط ایران در شرایط پرالتهابی به سر میبرد. مشهد، به عنوان مهمترین شهر مذهبی کشور و یکی از کانونهای اصلی استقرار علمای اعلام، یکی از نقاطی بود که در آن روزها شرایط سختی را از سر میگذراند.
نخستین گامهای مبارزه با رژیم در مشهد
مقابلۀ تعدادی از علمای مشهد با اقدامات رژیم با تصویب قانون اصلاحات ارضی آغاز شد. پس از آن، با تصویب لایحۀ انجمنهای ایالتی و ولایتی، جمعی از طلاب حوزۀ علمیۀ مشهد نیز در مدرسۀ علمیۀ نواب تجمع و به این قانون اعتراض کردند. هرچند در روز نخست این اعتراضات مورد توجه و حمایت تعدادی از علمای حوزۀ علمیه قرار نگرفت اما پشتیبانی قاطع آیات عظام میلانی و قمی از این اقدام باعث تقویت انگیزۀ طلاب و جوانان مبارز و مذهبی مشهد شد. در تجمعی که برای اعتراض به تصویب قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی در منزل آیتا… قمی برگزار گردید شهید هاشمینژاد سخنرانی شورانگیزی علیه رژیم و اقدامات ضدمذهبی صورتگرفته ایراد کرد. همزمان، ارتباط میان علمای مشهد و حضرت امامخمینی(ره) در قم از طریق برخی شاگردان ایشان از جمله آیتا… سیدعلی خامنهای برقرار بود و این مسئله نقش مهمی در هماهنگی فعالیتهای انقلابی دو شهر مذهبی مشهد و قم داشت. این اقدامات در جریان رفراندم بهاصطلاح «انقلاب سفید» شاه نیز تأثیر خود را گذاشت. بیرغبتی مردم مشهد برای شرکت در انتخابات به حدی بود که در روزهای ۴و۵ بهمن ١٣۴١ خودروهای متعددی با بلندگو در سطح مشهد حرکت میکردند و مردم را به شرکت در انتخابات تشویق میکردند. با این حال، مشارکت مردم مشهد در رفراندوم فرمایشی شاه بسیار پایین بود و، بهجز جمعی از گروههای همسو با رژیم، سایر اقشار، به تبعیت از مراجع، از شرکت در رفراندوم خودداری کردند.
بازتاب فاجعۀ فیضیه در مشهد
هجوم مأموران رژیم شاه در روز دوم فروردین ١٣۴٢ به مدرسۀ فیضیۀ قم و مقتول و مضروب کردن طلاب این مدرسه انعکاس وسیعی در مشهد پیدا کرد. غلامرضا جلالی در کتاب مشهد در بامداد نهضت امامخمینی مینویسد: «از فردای آن روز، شهر مشهد به مدت پنج روز تعطیل شد. جامعۀ روحانیت مشهد به اعتصاب غذا دست زدند و، به منظور اظهار همدردی و پشتیبانی از حوزۀ علمیۀ قم، از اول تا ششم ذیقعدۀ ١٣٨٢ هـ . ق. از رفتن به مساجد و اقامۀ نماز جماعت خودداری کردند.». در منزل برخی از علمای مشهد نیز مجالس تعزیه برگزار شد و تعدادی از مردم این شهر طاقنصرتهایی که به مناسبت ورود شاه به مشهد نصب شده بود را به آتش کشیدند و با پلیس به زد و خورد پرداختند. شرایط ملتهب مشهد باعث شد شاه در مشهد نماند. او پس از افتتاح آرامگاه نادرشاه در چهارراه نادری (چهارراه شهدای فعلی) فوراً مشهد را ترک کرد و به بیرجند رفت.
اعلامیۀ امام(ره) در محرم ١٣۴٢ و تأثیر آن در مشهد
با فرا رسیدن ماه محرم، در نخستین روزهای خردادماه سال ١٣۴٢، امامخمینی(ره) اعلامیهای خطاب به روحانیون و عموم مردم مؤمن ایران صادر کرد. رسیدن این اعلامیه به مشهد و قرائت آن در مجامع عمومی باعث بروز شور عجیبی در شهر شد. تعدادی از بازاریان مشهد اعلامیۀ امام(ره) را تکثیر کردند و به در و دیوار شهر چسباندند. کار به جایی رسید که مأموران رژیم برای جلوگیری از انتشار اعلامۀه امام(ره) دست به بازداشت افرادی زدند که جرمشان فقط قرائت اعلامیۀ چسبیدهشده بر دیوار بود. روز دهم خرداد ١٣۴٢، هنگامی که مردم در مسجد گوهرشاد گرد آمده بودند و به قرائت اعلامیۀ امامخمینی(ره) گوش میدادند، برخورد مأموران با مردم کار را به زد و خورد کشاند و یکی از حاضران در مسجد به نام محمد حسنی غلامعلی شباهنگ، مأموری که اعلامیۀ امام(ره) را پاره و نسبت به ایشان جسارت کرده بود، را به قتل رساند. همان شب در منزل آیتا… قمی جلسهای برگزار شد و او با اشاره به شرایط بهوجودآمده، ضمن دعوت مردم به آرامش، رفتارها و تظاهرات ضددینی رژیم را بهشدت مورد حمله قرار داد. در منزل آیتا…العظمی میلانی هم اجتماعی چنددههزارنفری از مردم تشکیل شد و سخنرانان خطابههای آتشینی در تقبیح اعمال رژیم شاه ایراد کردند. این وضعیت تا روز ١۵خرداد ادامه داشت و، طی دهۀ اول محرم آن سال، دهها نفر از مردم مشهد بازداشت و روانۀ زندان شدند. روز ١۵خرداد و همزمان با دستگیری امامخمینی(ره) در قم، آیتا… قمی نیز در مشهد بازداشت شد.
بازداشت امام(ره) و اقدام آیتا…العظمی میلانی
با رسیدن خبر بازداشت امامخمینی(ره) به مشهد، عزیزی، استاندار خراسان، از بیم اقدام مردم، دستور استقرار نظامیان در سطح شهر را داد. طولی نکشید که مشهد به یک پادگان نظامی تبدیل شد و عبور و مرور مردم تحت نظر قرار گرفت. با این حال، روز ١٧خرداد ١٣۴٢ آیتا… العظمی میلانی در اقدامی شجاعانه و انقلابی تصمیم گرفت به تهران سفر کند و از علمای دستگیرشده بهویژه امامخمینی(ره) حمایت کند اما مقامات رژیم در مشهد، به محض اطلاع از حرکت آیتا…العظمی میلانی به سمت تهران، دستور بازگشت هواپیما را دادند و ایشان را از هواپیما پیاده کردند و به منزلشان فرستادند. این اقدام باعث شعلهورتر شدن خشم مردم شد. روز بعد که مصادف با جمعه بود، با دستور آیتا…العظمی میلانی، واعظان بر منابر حقایق را برای مردم بازگو کردند. به این ترتیب، بر آتش قیام در مشهد دمیده و این شهر به یکی از کانونهای مبارزه با رژیم شاه تبدیل شد.
منبع : شهرآرا
پاسخ دهید