موزه صدف یا آبزیان
۴۰۰قطعه صدف و حلزون دریایی، نشانه ی عظمت خداوندی
گنجینه ی آبزیان، در هشتم تیرماه ۱۳۷۸هم زمان با میلاد باسعادت پیامبر عظیم الشأن اسلام، حضرت محمد(ص) و امام جعفرصادق(ع)، در طبقه ی اول ساختمان موزه ی مرکزی آستان قدس رضوی با وسعت حدود۴۵۷مترمربع افتتاح گردید.
این مجموعه شامل دو بخش نرم تنان و موجودات دریایی تاکسیدرمی(آکنده) می باشدکه تمامی آن ها بنا بر سنت حسنه ی وقف، به موزه ی آستان قدس رضوی اهدا و وقف گردیده است. از جمله اهداکنندگان شاخص، می توان به آقایان «محمدسعیدفواد وهبه»(یکی از شیعیان کشور سوریه)، دکتر محمد فرهاد رحیمی، عبدالله میرشکاری، مرتضی کوشک باغی، بهروز اسلامی، علیرضارضایی، محمدابراهیم کریم زاده تربتی، ناصر درمحمدی، محسن پیل پای، رضامومنی فرد، سیدمحمدحسنی نیا، ابوالفضل عیدیان و… اشاره نمود.
در بخش نرم تنان، از مجموع ۱۲۸۲قطعه ی اهدایی «محمدسعید فواد وهبه» حدود ۴۰۰ قطعه از گونه های مختلف صدف و حلزون، و نمونه های دیگری از سایر اهداکنندگان به نمایش درآمده است.
در بخش موجودات دریایی تاکسیدرمی، مواردی چون ماهی مومیایی شده ی شیطان دریا، ماهی فوگل، سفره ماهی، مارماهی، انواع کوسه ماهی، لابستر، مادرمیگو(ام الروبیان)، بچه تمساح، لاک پشت، اسبک دریایی، ستاره ی دریایی، مرجان، اسفنج و… وجود دارد که از نظرعلمی و زیست شناسی بسیار مورد توجه می باشند. در این مختصر، به معرفی برخی از موجودات به نمایش درآمده در این گنجینه می پردازیم:
ماهی مومیایی شده ی شیطان دریا
ماهی شیطان دریا، از خانواده ی ماهیان سیراتیده(ceratidaeـ در زبان یونانی به معنی شاخ دار) و از گونه ی پدیکولاتی است و در عمق آب ها زندگی می کند. جنس مونث آن، دارای بدن کشیده و فشرده و دهان تقریبا عمودی با دندان های متوسط است. این ماهی برای گرفتن طعمه، تکه ی استخوانی درازی را از روی پوزه و از بین چشم ها بیرون می آورد. تمام سر، بدن و باله ی این ماهی ها قهوه ای پررنگ یا مشکی بوده، معمولا دارای عضو تابناک هستند و بین۲۰إلی۲۱مهره دارند. طول جنس ماده ی این ماهی به ۱۴۵ سانتی متر هم می رسد و جنس مذکر آن، ریز اندام وکوچک بوده و طول آن، تقریبا ۱۶ سانتی متر است که به صورت انگل، خود را به حفره ی آب شش، بدن یا سرِ جنس مونث می چسباند. این نوع ماهی، کیفیت غذایی یا تجاری ندارد و تقریبا در بیشتر مناطق اقیانوس اطلس، آرام، هند و دریاهای جنوبی یافت می شود.
گربه ماهی
این ماهی گوشت خوار، به جاروبرقی آکواریم معروف است. طول آن، یک تا هشت متر است. در شب شکار می کند و نیاز به دید ندارد؛ زیرا با سبیل های حساس خود، طعمه را حس می کند. این ماهی به علّت داشتن سر کاملا استخوانی و محکم، سنگ های بسیار بزرگ را برای گرفتن طعمه به راحتی جا به جامی کند.
کوسه ماهیِ سرچکشی
سرِچکشی شکلِ این کوسه، دارای دو زایده ی جانبی است که شامل چشم ها و سوراخ های بینی است. گسترش جانبی سرا ین کوسه ها به آن ها میدان دید بهتری می دهد و باعث افزایش توانایی در گرفتن شکارهای چابک، مانند اسکوئیدها می شود. در سر این موجود خطرناک دریاهای گرمسیر، گیرنده های الکتریکی بسیاری وجود دارد و به همین خاطر، آن ها مدام سرخود را به اطراف تکان می دهند و شکار خود را، حتی در زیر شن ها نیز پیدا می کنند. جانوران دریایی را بر اساس داشتن یا نداشتن ستون مهره ها، به دو شاخه ی «بی مهرگان» و «مهره داران» طبقه بندی می کنند.
بی مهرگان: بیشتر جانوران موجود در جهان، بدون ستون مهره اند. برخی از آن ها یک پوسته ی سخت بیرونی دارند. این پوسته به صورت زره عمل می کند؛ اما در عین حال، برخلاف استخوان های ما، به جای درون، نوعی اسکلت بیرونی برای بدن جانور به وجود می آورد. زره برخی از بی مهرگان، مانند خرچنگ های دریایی، عقرب ها و حشره ها، بند بند و زره بقیه ی بی مهرگان، مانند حلزون ها و صدف ها نسبتا سخت است. بسیاری از آن ها در آب زندگی می کنند. شناور بودن آن ها در آب، سبب می شود که بتوانند وزن خود را تحمل کنند. بی مهرگان به دو دسته ی ساده و پیشرفته تقسیم می شوند:
الف ـ بی مهرگان ساده: کمترین گوناگونیِ سلول ها و اندام ها را دارند و شامل اسفنج ها، کیسه تنان وکرم ها هستند.
ب ـ بی مهرگان پیشرفته: تخصصی شدن سلول ها، بیشتر شده و بدن، همه ی دستگاه ها را دارد. این گروه، شامل نرم تنان، خار پوستان و بندپایان می شود.
نرم تنان(mollusce):
نرم تنان با تقریبا۱۲۸هزار گونه، پس از بندپایان، بزرگ ترین و متنوّع ترین شاخه ی جانوری هستند که در همه جا، ازجمله در اقیانوس ها، آب های شیرین و نقاط مختلف خشکی یافت می شوند. نرم تنان به شش گروه اصلی(تک صدفی ها، دوکفه ای ها، چندکفه ای ها، حلزون ها، ناوپا یا نوسرپایان) تقسیم می شوند.
۱٫تک صدفی ها(monoplacophora)
شامل هشت گونه اند و در اعماق آب های سواحل آمریکای شمالی و جنوبی یافت می شوند. این ها را می توان فسیل های زنده نامید؛ چون اجدادشان بیش از ۵۰۰ میلیون سال قبل زندگی می کردند. این جانوران، شبیه صدف کوهی هستند وچندین ردیف آب شش دارند؛ مانندنئوپلینا.
گوش دریا(sea-ear haliotis)
گوش دریا از نرم تنان شکم پا از جنس«haliotis» با پای بزرگ مسطح و پر ماهیچه است که با آن، خود را محکم به تخته سنگ ها می چسباند و به وسیله ی جریان آبی که از زیر لبه ی پوسته، به داخل کشیده شده و پس از عبور از برانشی ها دوباره از سوراخ های پوسته خارج می گردد، تنفس می کند. پای گوشتی آن، یک منبع غذایی بسیار لذیذ است. از انواع آن در گنجینه ی آبزیان می توان به هالیوتیس کروگاتا، هالیوتیس پولچریما، هالیوتیس آسیمیلیس و هالیوتیس کراچرودی اشاره نمود.
دوکفه ای هایاتبرپایان (PELECYPODA OR BIVALVIA)
این رده از نرم تنان، با بیست هزار گونه، پس ازحلزون ها، بزرگ ترین رده ی نرم تنان می باشند. دوکفه ای ها پوسته ای دو تکه دارند. در این جانوران، کفه ها از پشت، با رشته ای انعطاف پذیرـ که باز و بسته شدن آن ها را به عهده داردـ به هم متصل اند. بسیاری از گونه های آن ها به علت خوراکی بودن و بعضی به خاطر تولید مروارید، ارزش زیادی دارند. دوکفه ای های شانه مانند، قلبی شکل، غول پیکر و اویسترهای خاردار، از نمونه های موجود در مجموعه می باشند.
دوکفه ای های شانه مانند (pectinidae): از انواع آن، می توان به کلامیس سویفتی، آرگوپکتن ایرادیانس و کلامیس سنتیس اشاره نمود.
ـ دوکفه ای های غول پیکر (tridacidae): از نرم تنان پوسته دار بسیار بزرگ اند که از انواع آن ها، می توان به تریداکنا جیگاس، تریداکنا اسکواموزا و… اشاره کرد.
ـ اویسترهای خاردار (spondylidae oysters): این جانوران، دارای لولای خاص، خارهای طویل و زوایدی درپوسته ی خود هستند. از انواع آن، می توان به اسپوندیلوس رگیوس، اسپوندیلوس پرنسپس و اسپوندیلوس امریکانوس اشاره کرد.
۳٫ چند کفه ای ها (polyplacophora)
صدفِ این نرم تنان از هشت صفحه تشکیل شده است. چندکفه ای ها پای نیرومندی دارند که آن ها را محکم روی سنگ های ساحل نگه می دارد تا در برابر ضربه ی امواج مقاومت کنند. این جانوران، شاخک یا چشم ندارند و برای غذاخوردن، گیاهان و جانوران ریز روی سنگ ها را با زبانشان می لیسند. چندکفه ای ها شامل کیتون ها می شوند که در سواحل یا آب های کم عمق زندگی می کنند. کیتون توبرکیولاتوس یک نمونه ی موجود در مجموعه ی گنجینه ی آبزیان است.
۴٫ شکم پایان یا حلزون ها (gastropoda)
جانور قرار گرفته دراین گروه، دارای یک جفت بازوی حسی است و روی سرش، یک یا دوجفت شاخک وجود دارد. این جانور با یک پای شکمی و پهن عضلانی، نوعی عمل خزیدن را انجام می دهد. عمر آن ها بین پنج إلی شش سال است و برخی تا ۳۰ سال هم عمر می کنند. از انواع حلزون های مجموعه، می توان به حلزون های خاردار، پلکانی، عنکبوتی، چینی مانند، مخروطی و… اشاره نمود.
ـ
حلزون های خاردار (muricidae):
این حلزون ها تقریبا در همه ی جهان پراکنده اند؛ ولی بیشتر در دریاهای گرم و کم عمق و اقیانوس آرام زندگی می کنند. از مشخصه های آن ها، خارهای زیبای روی پوسته است. مورکس اریتروس توموس، مورکس پکتن، مورکس رادیکس، مورکس ماگلیورایی و مورکس راموزوز، از نمونه های موجود در مجموعه است.
ـ حلزون های پلکانی (epitonidae):
این جانوران بیشتر به رنگ آلاباستر(نوعی گچ) هستند. حدود ۲۰۰ گونه از آن ها شناخته شده است و بعضی از این نمونه بسیار کمیاب اند. آمئاماگنیفیکاواپیتونیوم اسکالار از نمونه های موجود در این مجموعه است.
ـ حلزون های عنکبوتی (lambisidae):
ده گونه ی شناخته شده ی این نوع، منحصرا در آب های گرم اقیانوس هند و آرام زندگی می کنند و گیاه خوارند. نمونه ی فسیل شده ی این حلزون، در هاوایی به دست آمده است. از نمونه های آن در مجموعه، می توان به لامبیس لامبیس و لامبیس کروکاتا اشاره نمود.
ـ حلزون های چینی مانند (cypraidae):
این حلزون ها بیشتر در حوزه ی اقیانوس هند وآرام یافت می شوند. پوسته ای براق دارند. دو خانواده ی سیپرائیده و اوولیده، نمونه های موجود در مجموعه اند. سیپره آتیگریس، سیپره آتالپا، سیپره آتئولِرئی، سیپره آسرئوس، سیپره آ آسلوس وسیپره آ کریبراریا از خانواده ی سیپرائیده، وولواولوا لینه ئوس و اوولا اووم از خانواده ی اوولیده اند.
ـ حلزون ها ی مخروطی:
حلزون های مخروطی دارای پیچ خوردگی های پهنی هستند. اکثراً گیاه خوارند و یا از برخی کرم ها و ماهی های کوچک تغذیه می کنند. خطرناک ترین حلزون ها، حلزون های مخروطی اند که با نیزه ی زهرآگین خود، طعمه را از پا در می آورند. حلزون با این زهر، ماهی های کوچک را فوراً فلج می کند و سپس طعمه را به داخل دهانش می کشد. این نوع حلزون، دارای چهار زیرشاخه ی تروخیده (trochidae)، کالیئوستوما (calliostoma)، کونیده (conidae) و ولوتیده (volutidae) است.
۵. ناوپایان (scaphopoda)
یکی از رده های جانوران نرم تن دریازی هستند که حدود ۲۰۰ گونه از آن ها شناخته شده است. به این صدف ها به دلیل شباهت به عاج فیل، «صدف عاجی» هم می گویند. صدف آن ها، لوله ای شکل و از هر دو طرف باز است. ناوپایان در زیر شن ها زندگی می کنند تا امواج، آن ها را با خود نبرد. ناوپایان برای به دام انداختن غذا، از شاخک هایی استفاده می کنند که اعضای مکنده ای در انتهای خود دارند. «دنتالیوم وِرندی» یکی از نمونه های این گونه در مجموعه ی آبزیان است.
۶٫ سرپایان (cephalopoda):
این رده، تکامل یافته ترین رده ی نرم تنان و تنها شناگرهای فعال با اعضای حسی و چشم های مخصوص محسوب می شوند. حدود ۷۰۰ گونه از آن ها شناخته شده است و مهم ترین سنگواره های مشخص از دوره ی دونین تا پایان دوره ی کرتاسه هستند. سرپایان به چهارگروه کاتل فیش ها (ماهی مرکب)، اسکوئیدها (لولیگو)، هشت پاها (اختاپوس)، ناتیلوس ها (nautilus) تقسیم می شوند. سرپایان در اطراف سرخود، بازوهایی دارند که از آن ها برای شنا، خزیدن و چسبیدن به سنگ و به دست آوردن طعمه استفاده می کنند و از آنجا که این بازوها به دهان آن ها می رسد، به آن ها سرپایان می گویند. جنس ها در سرپایان جدا از هم اند. ناتیلوس، جنس نر، وآرگوناتا، مونث است. از نمونه های موجود درمجموعه، می توان به آرگوناتا رنودوزا و ناتیلوس پمپیلوس اشاره نمود.
خارتنان یا خارپوستان (echinodermata):
خارتنان گروهی از جانوران دریازی نسبتاً کمیاب اند که دستگاه تنفس، گردش خون و دفع ندارند و به جای آن، دستگاه گردش آب دارند. توتیا، سکه ی دریایی و ستاره ی دریایی، نمونه هایی از خارتنان این مجموعه به شمار می روند.
………………..…….
پاسخ دهید