محوطه باستانی بندیان در شهرستان درگز در استان خراسان رضوی ایران قرار دارد و شامل بزرگترین گچبری یافت شده از دوران ساسانی است. این محوطه در سال ۱۳۶۹ در اثر کارهای تسطیح اراضی کشاورزی کشف شد و از سال ۱۳۷۳ تاکنون در دست حفاری و بررسی باستانشناسی است.کارهای باستانشناسی در منطقه در حال حاضر شامل بررسی معماری معبد ساسانی که در فصلهای پیشین حفاری شدهاست. تپه دیگری در دست حفاری است. یاریم تپه در جوار آن هنوز مورد کاوش قرار نگرفتهاست. این محوطه باستانی مساحتی حدود هزار متر مربع را در بر میگیرد.
این اثر تاریخی از بناهای دوره ساسانی محسوب میشود که در ۲کیلومتری شمال غرب شهرستان در کنار رودخانه درونگر واقع شدهاست وبه سبب آب بندی که در این ناحیه قرارداشته به بندیان معروف است.در نخستین فصل کاوش تالاری به ابعاد ۸×۱۰ متر خاکبرداری شد.که به احتمال زیاد دارای سقفی چوبی ومسطح بوده وبرفراز ستونها قرار داشتهاست.جالبترین قسمت تالار تصاویری است که به صورت گچبری دورتادور این تالار نقش شدهاست و کتیبههایی به خط پهلوی نیز کشف گردیدهاست.این نقشها وتصویرها موضوعات متعددی را بازگو میکنند از جمله شکار، جنگ، صحنههای مذهبی وتفویض قدرت که در همه آنها روح اعتقادی وایرانی متجلی است. آتشدان گچی زیبایی در مقابل تالار به آتشکده قرار دارد.اهمیت گچبریهای بندیان نه به طولانی بودن، بلکه به محتوای آن است. این گچ بریها بیش از ۱۰۰ متر مربع وسعت دارند و بخش مهمی از تاریخ دوره بهرام گور را به تصویر کشیدهاند.
گچ بریهای داخل تالار آتشکده، پادشاهی بهرام گور و غلبه وی بر پادشاه هپتالیها، قوم مهاجم شمال خراسان، را به تصویر کشیدهاند. گچ بریهای بجا مانده از دوره ساسانی، عموماً جنبه تزیینی یا تک چهره دارند. در حالی که آثار نقش شده بر دیوار آتشکده بندیان، ورقهایی از تاریخ این دوره به شمار میروند. مجموعه آثار بندیان درگز، علاوه بر آتشکده، کارگاه صنعتی، سازهای وسیع با کاربری احتمالی مذهبی و حکومتی و برج خاموشی به عنوان راهنمای مسافرین را نیز شامل میشود.
يك آتشكده زيباي ساساني به همراه برج خاموشي در منطقه بنديان در گز مشاهده شده است ودر سالهاي اخير حفاري در آنجا صورت گرفته است. برج خاموشي محل تدفين زرتشتيان ، به شكل استوانه با ارتفاع سه متر و قطرحدودي ۲۰ مترمي باشد. در آتشكده گچكاريهاي نفيس زيبايي از دوره ساسانيان بر جا مانده كه موضوعات آن عبارتند از پيروزي بهرام پنجم بر پادشاه هپتاليان، مراسم مذهبي در حضور آناهيتا ، معرفي افراد به شاه ، صحنه ضيافت تاج بخشي به شاه. درون آتشكده آتشداني زيبا يافت شده و پنج كتيبه به خط پهلوي در محراب آن قرار داشته است. حفاريهاي اين منطقه در سال ۱۳۷۳ آغاز شد. گچ بريها مربوط به سال ۴۲۵ميلادي زمان سلطنت بهرام پنجم است كه در تاريخ طبري نيز از آن ياد شده است.
در اين كتاب ميخوانيم: بهرام شاهي خوش گذران بوده و اعتنايي به امور مملكتي نداشته است. همين امر باعث مي شود كه دولتهاي روم در غرب و هپتاليان در شرق به مرزهاي ايران چشم طمع پيدا كردند. با تذكر بزرگان دربار بهرام اعتنايي به تذكر بزرگان دربار نكرد و بزرگان از ترس حمله هپتاليان نماينده اي به سوي پادشاه هپتالي ميفرستند كه قصد حمله به ايران داشت و ميخواهند كه او را با دادن باج از حمله منصرف كنند. بهرام نيز به قصد آتشكده آذرگشنسب از تيسفون خارج گشت و اين تصور ايجاد شد كه او قصد فرار دارد. پادشاه هپتالي كه اين موضوع را ميشنود به نيروهاي خود استراحت داد و منتظر رسيدن خراج ايرانيان ميشود. بهرام در اين ميان مخفيانه با سپاهي اندك خود را به لشگرگاه هپتاليان رساند. به سپاهيانش دستور ميدهد پوستهاي گاوي را كه همراه داشتند را از ماسه پر كنند و بر گردن كره اسبها آويزان كنند. آنها گله عظيم اسبهايي را كه همراه داشتند به ميان سپاه هپتالي رم ميدهند و شبانه به آنها حمله كردند، سپاه هپتالي غافلگير شد و تعداد زيادي از آنان كشته شدند. بهرام پادشاه هپتالي را دستگير ميكند و زن او را براي كنيزي به معبد آذرگشنسب فرستاد…. چنين داستاني بر روي گچبر يهاي اين آتشكده نقش بسته شده است. افرادي كه زير پاي اسبان گچبري شده اند چهره هايي ايراني ندارند . آنها ريش كوسه،چشم بادامي،سبيل چخماقي دارند كه خاص نژاد هپتالي است. در صحنه اي ديگر اهورامزدا وآناهيتادر حضور بهرام پادشاه دست نشانده هپتالي را تاج بخشي ميكنند.
گچ بری ها مشتمل بر صحنه های مختلف از زندگی یک شخص است و شامل صحنه های شکار ، جنگ ، مراسم و نیز کتیبه هایی که در بعضی قسمت های این بنا نوشته شده اند بخوبی وضعیت فکری ، فرهنگی و سیاسی خراسان را در دوران ساسانیان به ما معرفی می کنند. این بنای خشت و گلی مشتمل بر فضاهای متعدد و متنوعی است که در مجموع آتشکده بزرگی را تشکیل می داده است. شیوه ساخت ، نوع مصالح بکار رفته ، تزئینات معماری و فضاهای موجود ، این معبد را به شیوه دیگری در معماری پیشرفته خراسان به نمایش گذاشت. مذهبی ، رویدادهای سیاسی و بزم می باشد معبد بندیان درگز نمونه خوبی است که می تواند فرهنگ و هنر معماری خراسان را در دوران ساسانی و اواسط قرن پنجم میلادی معرفی کند.
- کویر و بیابانهای ایران
- سازمان میراث فرهنگی خراسان
- میراث فرهنگی درگز
- مجله نگاه
پاسخ دهید