شهرمشهد از گذشته؛ محلات بزرگ و کوچک بسیاری داشت که بسیاری از آن ها توانسته اند در گذر سال ها همچنان به حیات خودراحفظ کنند.روز به روز با توسعه شهر مشهد و افتادن نام های محلات جدید بر سر زبان ها، هنوز یاد این محلات قدیمی در ذهن اهالی شهر زنده است، چرا که این کوچه ها و خیابان ها گنجینه فرهنگی و هویتی شهر مشهد میباشند.
یکی از این محلات قدیمی مشهدمحله ارگ است که مانند شناسنامه ای نام های بسیار را در صفحات خود ثبت نموده است. اگرچه عمر این محله به سال های بسیار دور می رسد، اما نامش همچنان زنده است و یادش در خاطر بسیاری سبزمانده است.
البته محله ارگ نامش را از همجواری با مقر حکومتی (ارگ) به دست آورده و به همین سبب تا همین چند دهه پیش ارج و اهمیت ویژه ای داشت. با اینکه به لحاظ بافت شهری این محله بخش کوچکی از شهر را به خود اختصاص داد، اما از منظر پایگاه اجتماعی- اقتصادی اهمیت فراوانی داشت.در این محله عده ای از افراد با نفوذ و طبقات بالادست شهری سکونت میکردند.همچنین این مسئله به تدریج زمان آن قدر اهمیت پیدا کرد که در میان اهالی شهر صفت «ارگی» برای افراد ساکن در این منطقه و یا هر شهروند خوش پوشی رایج شد.
در کتاب مطلع الشمس موقعیت محله ارگ چنین ذکر شده که این محله بین غرب و جنوب شهر واقع گردیده و خود ارگ در کنار محله متصل به باروی شهر است که حصار آن از یک طرف همان حصار شهر است.
اما اگر در روزگار جدید پا در محله ارگ بگذارید، کم تر نشانه ای از آن روزگار را مشاهده می کنید. در حال حاضر محله ارگ چون گذشته نیست و به جای بنای ارگ، ساختمان های کوچک و بزرگ خودنمایی می کنند. به سبب احداث خیابان های جدید، بافت قدیمی محله به کلی از بین رفته است و محله محصور میان خیابان خسروی نو از شمال، خیابان امام خمینی از غرب، خیابان جانباز از جنوب و خیابان آخوند خراسانی از شرق، به حیات خود ادامه می دهد.
البته در محله ارگ خیابان ها و کوچه هایی قدیمی هنوز به چشم می آیند که با وجود تغییر نام، گاه گاهی نام قدیمی آن ها در زبان پیرمردها و پیرزن ها شنیده می شوند.همچنین از جمله این خیابان ها می توان به خیابان آخوند خراسانی اشاره کرد که گاهی با نام خیابان خاکی از آن یاد می گرددو این خیابان به این سبب به خیابان خاکی مشهور بوده که از سال احداث آن یعنی ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۴۶ (سالی که خیابان آسفالت شد) خاکی انده بود.
ازطرفی کوچه های قدیمی چون کوچه میلانی، نجاران، مینا، خیام، مونس، نغمه، اعتماد و… از دیگر کوچه های محله ارگ بودند. این نامه ها بدین سبب بر روی این کوچه ها گذاشته شدند که افراد متدین و معروفی با همین نام ها در این کوچه ها سکونت داشتند و بعد از مرگ این افراد نام آن ها زینت بخش این کوچه ها گردید. این افراد هر کدام به سبب ویژگی هایی که به آن زینت یافته بودند، به عنوان بزرگ محله شناخته می شدند.
در حال حاضر برخی کوچه ها نام ساختمان های اداری و یا بناها را بر پیشانی خود دارند. برای مثال کوچه ثبت اسناد به سبب وجود اداره ثبت و اسناد و کوچه ادیب به سبب وجود مدرسه ادیب این نام ها را گرفتند.
این نوشتار ابتدا به شکلگیری محله ارگ در بستر حوادث تاریخی شهر میپردازد و سپس به تحولات محور ارگ که در دل این محله شکل گرفته پرداخته خواهد شد. در نهایت نیز با بررسی دلایل اوج و افول محور و تحلیل وضعیت کنونی آن، پیشنهادها و ایدههایی چند در جهت احیاء و تجدید حیات عملکردی این محور ارائه خواهد شد.
پاسخ دهید