۱) بخش ، در شمال شهرستان گناباد، در استان خراسان در ولایت قدیم قهستان * . این بخش مشتمل است بر دهستانهای بجستان (حومه )، جزین و یونسی . منطقة شمالی آن ، که درحاشیة کویر واقع است ، آب و هوای گرم دارد، و آب و هوای بقیة مناطق آن معتدل است . آبادیهای تابع در کوهستان و دشت قرار گرفته است و اراضی آنجا با ۱۹۴ قنات آبیاری می شود. محصولات عمده اش از غلات ، گندم و جو و از میوه ها انار است و زعفران از محصولات عمده ای است که صادر می شود. پرورش کرم ابریشم در بجستان رواج دارد و در گذشته از صادرات مهم آن به شمار می آمد. از صنایع دستی بجستان ، قالیبافی اهمیت دارد و بَرَک * بافی آن در دورة قاجاریه مشهور بود.
بجستان از لحاظ معادن دارای اهمیت است و معادن مس و سنگ آسیا و گِل سرخ (نزدیک آبادی قاسم آباد) و فیروزه و طلای سفید دارد و برخی از آنها استخراج و صادر می شود. راههای گناباد به شهر بجستان ـ فردوس و بجستان ـ تربت حیدریه از این بخش می گذرد. رود موسمی کال شور در شمال آن در دهستان یونسی جریان دارد که در قدیم پلی بر روی آن احداث و بارها تعمیر شده است . بجستانیها پیرو مذهب تشیع اند. بخش بجستان طبق تقسیمات کشوری ۱۳۱۶ ش در شهرستان گناباد تشکیل شد.
۲) شهر و مرکز بخش (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۰ش : ۸۴۹۳ تن )، در ۵۲ کیلومتری غرب شهر گناباد و ۴۲ کیلومتری شمال شهر فردوس . جادة قدیمی مشهد ـ یزد از آن می گذشت . شهر دارای چندین رشته قنات و چهارده مسجد مهم است که یکی از آنها مسجد جامع (از ۸۲۸، دورة شاهرخ تیموری ) است . مزار منسوب به آصف بن * بَرخیا در دهکدة مزار قرار دارد و مسجد آبادی مزار نیز قدیمی است و قلعة خرابه ای در کنار ده مزار منسوب به پیروان حسن صباح ، در کوهستانی به نام گردکوه یا کردکوه (نام محلی آن گرکو) برجاست . کاروانسرایی از دورة شاه عباس صفوی جزو آثار تاریخی شهر بجستان ضبط شده است . آثار قلعة قدیمی شهر در حسینیة حاجیه دیده می شود (تابنده ، ص ۵۵، ۱۷۵،۱۷۷، ۱۸۰). برخی آن قلعه را قلعة دختر و مسجد (صومعه ) مزار را بازمانده ای از معبد مهری می دانند (برزگر، ص ۹۷ ـ ۹۸). بجستان بر اثر زلزلة ۱۳۴۷ ش خسارات فراوان دید. علما و فقها و محدثان بزرگی به بجستان منسوب اند. ظاهراً شهر در ۱۲۸۹ حدود ۰۰۰ ، ۴ تن جمعیت داشته است (گابریل ، ص ۲۴۴ـ۲۴۵).
از گذشتة بجستان اطلاع مهمی در دست نیست . بر طبق افسانه ای ، بجستان (بُزستان ) را سام نریمان ساخته است ( تاریخ سیستان ، ص ۲۴). نام بجستان در معجم البلدان ، اثر متعلق به قرن هفتم ، آمده است (یاقوت حموی ، ج ۱، ص ۴۹۷). مکانی که حمداللّه مستوفی در قرن هشتم آب و هوای آن را مانند تون دانسته است (ص ۱۴۴) ظاهراً با بجستان مطابقت دارد. در قرن نهم ، بر طبق نوشتة حافظ ابرو، بجستان از نواحی هرات به شمار می آمد و دارای سه قریه و بیست مزرعه بود (ص سی و شش ، سی و نه ). برای اطلاع از تاریخ بجستان که مشترک با تاریخ گناباد است رجوع کنید به گناباد * ، شهرستان .
پاسخ دهید