خانه حناساب مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مشهد، نواب صفوی ۴، کوچه تاجرها، پلاک ۹۱ واقع شده بود و این اثر در تاریخ ۱۷ مرداد ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۰۱۴ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱]
خانه نه حناساب در منطقه مرکزي شهر و در نزديکي حرممطهر واقع شده بود؛ خيابان نوابصفوي۴، کوچه تاجرها، پلاک۹۱٫ قدمت دقيق و تاريخچه بنا مشخص نبود اما طبق اظهارات آخرين مالکش-آقاي شهري، در سال۸۲- اين بنا در حدود ۱۰۰سال قدمت داشت. در آن زمان هنوز خانه حناساب بهعنوان اثري ملي در فهرست آثار تاريخي ميراث فرهنگي به ثبت نرسيده بود.
همانطور که گفته شده خانه حناساب درحدود يک قرن عمر داشت و بهلحاظ همدوره بودن با سلسلههاي حکومتي، مربوط به سالهاي آخر حکومت قاجاري در ايران ميشد.
خانه حناساب در يک طبقه و بهصورت همکف ساخته شده بود. پلان آن ساده و از ترکيب عناصر مستطيلی بهوجود آمده بود، بهاينترتيب که فرم کلي بنا خود يک مستطيل بود که در دوطرف حياط آن دو بخش مستطيلشکل ديگر احداث شده بود.
مصالح تشکيلدهنده آنهم متنوع بود، از خشتخام در مرکز ديوارهاي عريض گرفته تا آجر ساده در رويههاي ديوار و کاشيکاري در بعضي از قسمتهاي نما و چوب سقفي که کاملا مسطح است.
نماي اصلي خانه بهوسيله آجرهاي ساده تزئين شده بود. فقط در قسمتهايي نظير سردر کاشيکاري داشت که در برخي قسمتها آسيب ديده و کاشيهايش فروريخته بودند. داخل بنا نيز تزئينات خاصي نداشت؛ تنها در نماي داخل حياط ميشد قدري کاشيکاري ديد آنهم در بالاي درها و پنجرهها. پنجرهها البته زيبايي ديگري هم داشتند؛ نردههاي آنها در نماي خروجي بهشکل زيبايي از جنس فلز طراحي شده بودند.
ازآنجاکه اين خانه با کاربري مسکوني ساخته شده بود؛ همچون اغلب خانههاي همعصر خود شامل ۲بخش زمستاننشين و تابستاننشين بود که در ۲طرف حياط و بهصورت روبهرو قرار گرفته بودند. در اوايل دهه۸۰ اين خانه هنوز مورداستفاده مالکش بود، بااينحال ساختمان قسمت پشتي آن خالي بود. همچنان که از ديگر قسمتهاي آن نيز چندانبهرهاي برده نميشد. نمونهاش زيرزميني بود که تنها از حياط منزل امکان دسترسي داشت و کاملا بياستفاده مانده بود.
اين بنا در طول عمر خود دچار دخلوتصرفاتي نيز گشته بود، بااينحال ساختمان خانه، در پلان تغييري نکرده بود. از جمله اين دخلوتصرفات در قسمت ايوان بود که قبلا کاربرد بهارخواب داشت. ديگر اينکه ساختمان در گذشته نقاشي شده بود و کف حياط نيز با موزاييک، مفروش شده بود.
در اوايل دهه۸۰ آنچه از مشاهدات عيني برميآمد اين بود که خانه حناساب تقريبا سالم و پابرجاست و تنها، شرايط جوي و رسيدگي نکردن و خالي از سکنه بودن بود که آن را با فرسايش روبهرو ساخته بود. ازيکسو نماي اصلي و آجرهاي تزئيني و کاشيکاريهاي آن در بعضي از مناطق دچار تخريب شده بودند و ازسويديگر ساختمان انتهاي حياط خالي از سکنه بود و آسيبهاي شديدي ديده بود. نماي اصلي ساختمان هم بهعلت رطوبت و شرايط نامساعد جوي در بعضي از قسمتها آسيب ديده بود. بهويژه در ديوارههاي پاييني و سردرها که سبب شده بود برخي از تزئينات ساختمان فرو بريزد.
اطراف و حريم بنا در سالهاي اخير و در قسمت همسايگان، دچار تحولات بزرگي شده بود. بعضي از ساختمانهاي اطراف خانه حناساب بهطورکلي تخريب شده بودند و خود کوچه تاجرها نيز در طرح نوسازي و بهسازي بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوي ۲متر عقبنشيني داشت. ازآنجاکه خانه در محدوده تخريب طرح نوسازي قرار داشت احتمال تخريب آن بسيار بالا بود، ازاينجهت نياز بود که ساختمان حفظ شود.
نخستين گام برداشته شد؛ خانه در تاريخ ۱۳۸۳/۵/۱۷ بهشماره ۱۱۰۱۴ بهثبت رسيد و شد يکي از آثار ملي کشورمان. اميد آن ميرفت که ميراث فرهنگي مرمت اين خانه را آغاز کند و ماندگارياش را تضمين اما چنين نشد؛ اتفاقيکه براي خانه حناساب افتاد اين بود: تخريب کامل بنا.
درست است خانه حناساب بهعنوان يک اثر ملي در جريان تخريبهاي طرح نوسازي در سال۹۱ تخريب شد تا فقط چندتصوير از آن باقي بماند؛ از تماشاي آنها لذت ببريد.
نوشته : شعبان شريف
استفاده از مطالب و تصاویر با ذکر منبع ” دانشنامه مشهد” مجاز است
پاسخ دهید