در مجموعه آستان قدس رضوی دو ساعت بزرگ مربوط به دوره های گذشته موجود است که امروزه هر یک داخل برج بلندی قرار دارد. یکی از این ساعت ها بالای ایوان غربی صحن انقلاب اسلامی و دیگری بر فراز ایوان جنوبی صحن آزادی جای گرفته به طوری که از مسافت دور قابل مشاهده است.
عقربه های آن درشت و نوشته ها و ارقام برای همگان روشن و قابل رؤیت است و در فواصل معین زنگ می زنند و وقت را اعلام می کنند. به نظر می رسد حرم مطهر از دوران صفویه دارای ساعت بوده و اسناد و مدارک، گویای این است که افرادی ساعت را اداره می کردند و بابت این کار حقوقی دریافت می نمودند.
مرحوم عبدالحمید مولوی در یادداشت های خود می نویسند: «سعدالدین محمد وزیر خراسان در عهد شاه سلیمان صفوی ملکی را در نزدیکی مشهد مقدس وقف کرده و مصارف آن را برای اجرت و حقوق ساعت ساز حرم محترم امام رضا علیه السلام معین نموده است این موقوفه در روستای گود سلوک در یک کیلومتری شرق مشهد بوده است. در عهد صفویه ساعت را در مشهد می ساخته اند و اکنون دو عدد ساعت از عهد صفوی در موزه آستان قدس ضبط و نگهداری می شود و ساعت ها به بزرگی یک دوری لبه دار است و آلات ساعت در داخل آن قرار گرفته است ولی از کار افتاده و فرسوده می باشد و یادگاری از قرون گذشته می باشد».
ساعت مظفری
آقای علی اعتضادپور در نامه آستان قدس نوشته اند: «در سال ۱۲۷۸ مظفرالدین شاه قاجار ساعت بزرگی را توسط امین الملک صدراعظم ایران تقدیم آستان مقدس نمود که از چهار سوی اوقات را می نمود و زنگ آن طوری پر صدا و جالب بود که شب ها تمام فضای شهر مقدس را فرا می گرفت، ساعت مزبور روی ایوان صحن عتیق بود در سال ۱۳۳۶ شمسی به صحن نو منتقل شد و در آنجا نصب گردید .
تاریخ موجود در پیاله زنگ ساعت نشان دهنده سال ۱۸۹۳ م است که مربوط به ۱۱۰ سال قبل است. این ساعت، ابتدا در برج بالای ایوان غربی صحن انقلاب اسلامی) صحن کهنه (قرار داشت و حدود ۵۴ سال قبل، از آن جا به بالای ایوان جنوبی صحن آزادی) صحن نو (یعنی مکان فعلی آن انتقال یافت.
ظاهراً علت انتقال ساعت به این مکان، به دلیل نشست پایههای سردر ایوان صحن انقلاب اسلامی، به واسطه سنگینی ساعت و پیالههای آن بوده، که پس از ترمیم و استحکام شکست آن، ساختمانی از بتن در بالای ایوان ساخته شد و با کاشی معرق تزیین یافت. پس ساعت خطی را که مرحوم عبدالحسین معاون از هامبورگ آلمان خریداری کرده بود، جایگزین این ساعت کردند.
جالب است بدانید، ساعت صحن آزادی، در ابتدا به وسیله هندل دستی و بزرگی، کوک میشد که پس از ورود برق به مشهد، این ساعت نیز برقی شد.در حال حاضر به وسیله الکتروموتور کار میکند که هر
یکی از آثار تاریخی در صحن انقلاب اسلامی، ساعت بزرگ بالای برج ساعت واقع در ایوان غربی است که به ساعت «معاون» معروف است. این ساعت را مرحوم عبدالحسین معاون، از هامبورگ آلمان (و به نقلی از سوئیس) خریداری کرد و با کشتی به بندر خرمشهر آورده، از آنجا به تهران و مشهد انتقال یافت و در اسفندماه ۱۳۳۳شمسی به آستان قدس تقدیم شد. این ساعت در فروردین سال ۱۳۳۴توسط محمد حسین صالحی ساعت ساز در برج ساعت نصب گردید. بدنه ساعت، سال ساخت آن را ۱۹۴۵ میلادی نشان می دهد.
این ساعت دارای سه دستگاه مجزا شامل دستگاه کوک،دستگاه زنگ ربع زن و دستگاه زنگ ساعت زن است. ساعت روزی دوبار از طریق یک سیم بکسل به طول ۱۴ متر به وسیله الکتروموتور کوک می شود و در مواقع خاموشی تا مدت ۲۴ ساعت کار می کند. در صورت خاموشی ممتد، ساعت به وسیله هندل دستی کوک می شود.
مسئول ساعت آستان قدس رضوی می گفت کسی که این ساعت را هدیه کرده به بیماری سخت و صعب العلاجی گرفتار می گردد و همه پزشکان در معالجه آن ناتوان می گردند او نذر می کند اگر خداوند بیماری او را شفا دهد او ساعتی را خریداری کرده و به آستان امام رضا علیه السلام هدیه کند خداوند او را شفا می دهد و او نیز این ساعت را خریده و در این جا نصب می کند.
زنگ ساعت ها در سابق که شهر مقدس کوچک و محدود بود در همه جا شنیده می شد و همه مردم مشهد اوقات شب و روز خود را به وسیله آن تشخیص می دادند و در آن ایام هنوز ساعت همگانی نبود و تعدادی انگشت نما ساعت داشتند و ساعت های آستان قدس تنها ساعت های عمومی شهر مقدس مشهد بودند.
گذشتگان می گفتند ساعت های حرم حضرت رضا علیه السلام زنگ های بسیار قوی داشتند و صدای زنگ در هنگام شب که شهر خلوت بود تا مسافت زیادی به گوش ها می رسید، به اندازه ای که ساکنان نزدیک اماکن متبرکه از صدای ناگهانی زنگ ها ناراحت می شدند تا آنجا که اولیاء آستان قدس ناچار شدند تا زنگ آن را آهسته کنند تا موجب ناراحتی بیماران و سالخوردگان نگردد.
ساعت آفتابی صحن جمهوری اسلامی
این ساعت به طول ۶/۱ متر و عرض ۴/۱ متر از سنگ مرمر سفید در سال ۱۳۶۷ شمسی توسط معمار آستان قدس رضوی مرحوم حاج محمد صادق حامد رأفتی ساخته شده است. طرح کلی این ساعت کلمه «الله» می باشد و در تزیینات جزئی آن نظیر عددهای ساعت آیاتی از قرآن کریم به کار رفته است.
نحوه کار این ساعت بدین ترتیب است که وقتی نور خورشید بر شاخص وسط آن می تابد، سایه شاخص عددی را نشان می دهد. با گردش نور خورشید سایه شاخص نیز تغییر کرده، هنگام ظهر بر روی عدد صفر قرار می گیرد و به کوچکترین حد خود می رسد که نشان از رسیدن ظهر شرعی است. هنگامی که سایه شاخص بر روی عدد یک قبل یا بعد از صفر قرار می گیرد نشان از این دارد که یک ساعت به ظهر مانده یا یک ساعت از ظهر گذشته است و در مورد دیگر اعداد نیز به همین ترتیب زمان قبل و بعد از اذان محاسبه می گردد.
شاخص آفتاب مسجد جامع گوهرشاد
در وسط صحن جامع گوهرشاد و کنار حوض آب ستونی به ارتفاع بیش از دومتر وجود داردکه بر روی آن شاخصی وجود دارد. سمت شرق شاخص، حکاکی شده «تیرماه ۱۳۱۲» و نشان این است که در این سال ساخته شده است.
چند نمونه از تصاویر مربوط به ساعت های قدیمی
پاسخ دهید