شیخ نخودکی
شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی
- شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی ( ۱۲۷۹-۱۳۶۱ ق)
- محل ولادت :اصفهان
- تاریخ و محل وفات : ۷ شهریور ۱۳۲۱ خورشیدی – مشهد
- محل دفن : صحن انقلاب ( عتیق ) حرم مطهر امام رضا (ع)
شیخ حسنعلی اصفهانی (مقدادی اصفهانی) که به خاطر سکونت سالهای پایانی عمر در روستایی بنام نخودک در نزدیکی مشهد، مشهور به شیخ حسنعلی نخودکی بود، (زاده: ۱۲۴۱ اصفهان – درگذشت: ۷ شهریور ۱۳۲۱هجری شمسی، مشهد) فقیه، فیلسوف و از عرفاً و اخلاقیون بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری است. شیخ حسنعلی مقدادی اصفهانی (نخودکی) فرزند علی اکبر فرزند رجبعلی مقدادی اصفهانی، در خانوادهای مذهبی متولد شد.
شرح زندگینامه
زندگی نامه نخودکی اصفهانی
نخودکی اصفهانی، حسن علی؛ عالم و عارف امامی قرن سیزدهم و چهاردهم. حسن علی مقدادی در ۱۲۷۹ در اصفهان به دنیا آمد. اشتهار وی به نخودکی در اواخر عمر به سبب اقامتش در نخودک، یکی از روستاهای اطراف مشهد بود.[۱]
پدر نخودکی، علی اکبر مقدادی فردی عامی و از کاسبان اصفهان و متصف به زهد و پارسایی بود[۲] وی همچنین مرید محمدصادق تخت پولادی، از مشایخ سلسله چشتیه و مشهور به استجابت دعا و کرامت بود.[۳]
از دیگر افتخارات ملا علیاكبر ـ پدر مرحوم شیخ حسنعلی ـ كه بعدها آن فرزند خلف و صالح با عشق و علاقه آن را دنبال كرد، خدمت به سادات و فرزندان حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام بود. مرحوم ملا علیاكبر در تربیت و پرورش فرزندش، نهایت دقت و تلاش را به عمل آورد. وی فرزند دلبندش را از همان كودكی در هر سحرگاه كه خود برای عبادت و شب زندهداری برمیخاست، بیدار میكرد تا او لذت مناجات، نماز، دعا و راز و نیاز را از همان سالهای كودكی بچشد و ذكر و یاد خدا، شیره جانش شود.
علی اکبر فرزندش، حسن علی را نیز نزد مرشدش برد و از او خواست تا تربیت و مراقبت از وی را برعهده بگیرد. حسن علی از هفت سالگی تا یازده سالگی زیر نظر محمدصادق تخت پولادی به ریاضت های شرعی مشغول شد.[۴] در ۱۲۹۰ محمدصادق تخت پولادی درگذشت و حسن علی سه سال دیگر نیز به ریاضت پرداخت، چنانکه شبها تا صبح بیدار می ماند و هر روز، روزه می گرفت. پس از آن برای بهره بردن از محضر سیدجعفر حسینی قزوینی که گویا از مجذوبان سالک بود، به شهرضا رفت.[۵]
شیخ حسنعلی، تحصیل علم و دانش را همراه با سیر و سلوك معنوی و تهذیب اخلاق از همان اوان كودكی، تحت نظارت پدر و مرحوم حاج محمدصادق تخت پولادی شروع كرد. وی در زادگاهش اصفهان، مقدمات و ادبیات عرب را فراگرفت. فقه، اصول، منطق و فلسفه را در همان شهر نزد استادان بزرگ آن عصر آموخت و در سال ۱۳۰۴ ق. پس از زیارت مرقد امام رضا علیه السلام برای ادامه تحصیلات، رهسپار نجف اشرف شد.
تحصیلات عالی فقه، اصول و عرفان را در آن شهر نزد سرآمدترین استادان گذراند و در سال ۱۳۱۱ق دوباره از نجف اشرف راهی ایران شد و در مشهد مقدس در مدرسه «حاج حسین» و «فاضل خان» اقامت گزید. او در ضمن در حجرهای در صحن عتیق به ریاضت و عبادت مشغول شد و بیش از یكسال، هر شب ختمی از قرآن مجید در حرم رضوی داشته است و روزها به كسب علم و تدریس و تربیت شاگردان مشغول بود.
اقامت وی در شهر مشهد، چهار سال به طول انجامید و در سال ۱۳۱۵ق دوباره به اصفهان بازگشت و از آنجا راهی نجف اشرف شد و تا سال ۱۳۱۸ق در آنجا ماند. در سال ۱۳۱۹ ق به اصفهان و سپس به شیراز سفر كرد و در آنجا عصرها به فراگیری كتاب قانون ابوعلی سینا نزد طبیب مشهور عصر، حاج میرزا جعفر طبیب پرداخت و صبحها نیز در مطب آن طبیب بزرگ به مداوای مریضان و نسخهنویسی مشغول بود.
استادان نخودکی اصفهانی
نخودکی در کنار تهذیب نفس به آموختن علوم دینی نیز پرداخت. او نزد استادان مشهور حوزه علمیه اصفهان، مانند جهانگیرخان قشقایی و آخوند ملامحمد کاشی (رجوع کنید به کاشی، آخوند ملامحمد) به آموختن علوم ادبی، منطق، فلسفه، فقه، اصول و ریاضی و نزد سید سینا، فرزند سید جعفر کشفی،[۶] به آموختن تفسیر قرآن مشغول شد.[۷]
وی در ۱۳۰۳ به مشهد رفت و حدود یک سال در آنجا اقامت گزید و در یکی از حجره های فوقانی صحن عتیق در حرم امام رضا علیه السلام به ریاضت پرداخت. سپس به اصفهان بازگشت و در ۱۳۰۴ به نجف رفت و تا ۱۳۱۱ در آنجا ماند و نزد استادان حوزه علمیه نجف به تکمیل معلومات خویش در درسهای خارج فقه و اصول پرداخت، استادانی چون میرزا حبیب الله رشتی،[۸] سید محمد فشارکی اصفهانی،[۹] سید محمدکاظم طباطبائی یزدی،[۱۰] محمدحسن مامقانی[۱۱] </ref> و ملا اسماعیل قره باغی [۱۲] او در همین شهر به دیدار عالم و زاهد مشهور، سید مرتضی کشمیری رفت و مدتها با او ارتباط داشت و در تهذیب نفس از راهنمایی های وی بهره برد.[۱۳]
نخودکی از ۱۳۱۱ تا ۱۳۱۴ در مشهد اقامت گزید و به ریاضت های شرعی پرداخت و از درس استادانی همچون محمدعلی خراسانی (مشهور به حاجی فاضل)، سید علی حائری یزدی، حاجآقا حسین قمی [۱۴] و عبدالرحمن مدرس استفاده کرد [۱۵] وی در ۱۳۱۹ به شیراز سفر کرد و در آنجا به فراگرفتن طب و آموختن کتاب قانون نزد میرزا جعفر طبیب پرداخت.[۱۶] نخودکی در رمضان همان سال به بوشهر و از آنجا از طریق دریا به مکه رفت.[۱۷] وی چند بار دیگر نیز به نجف و اصفهان سفر کرد [۱۸] و سرانجام در ۱۳۲۹ به مشهد رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند.[۱۹]
نخودکی در مشهد بیشتر اوقات خویش را به عبادت، ریاضت، اعتکاف و زیارت قبور عرفا، مانند ابوعلی فارمدی، شیخ محمد کارَندِهی (مشهور به پیر پالان دوز) و شیخ محمد مؤمن گذراند. وی با وجود عبادت بسیار، گاه در فقه و اصول و ریاضیات، کتابهایی چون شرح لمعه، معالم الدین و خلاصةالحساب را تدریس می کرد.[۲۰] نخودکی به علوم غریبه نیز مسلط بود و در این رشته شاگردانی داشت.[۲۱] پاره ای از اوقاتِ او نیز صرف پاسخگویی به سؤالات طالبان سیر و سلوک و دادن دعا و دوا به گرفتاران و بیمارانی می شد که از شهرهای دور و نزدیک به او مراجعه می کردند.[۲۲]
از نخودکی کرامتهای بسیاری نقل شده است.[۲۳] برخی وی را قطب یا شیخ سلسله چشتیه معرفی کرده و لقب طریقتی وی را بنده-علی دانستهاند، اما وی کسی را به این سلسله دعوت نکرد.[۲۴] او به درویشان خاکسار نیز علاقه مند بود و بیشتر شبهای جمعه به تکیه گنبد سبز که محل اجتماع خاکساران بود، می رفت و با آنان معاشرت می کرد.[۲۵]
نخودکی در ۱۷ شعبان ۱۳۶۱ درگذشت. پیکر وی با حضور بسیاری از اهالی مشهد تشییع و در صحن عتیق حرم امام رضا علیه السلام به خاک سپرده شد.[۲۶]
شاگردان نخودکی اصفهانی
برخی از شاگردان و مریدان نخودکی عبارت بودند از: فرزندش علی مقدادی اصفهانی، عبدالنبی خراسانی، ذبیح الله امیر شهیدی، محمدحسین خراسانی، محمود حلبی، محمد احمدآبادی (مشهور به طبیبزاده)، سیدعلی رضوی و ابوالحسن حافظیان،[۲۷] آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی [۲۸] و غلامرضا عرفانیان یزدی نیز از شاگردان وی در حدیث و از جمله کسانی بودند که از او اجازه نقل حدیث گرفتند.
آثار نخودکی اصفهانی
آثار نخودکی را فرزند وی، مقدادی اصفهانی در کتابی به نام نشان از بی نشانها در دو مجلد به چاپ رسانده که مشتمل است بر تعلیقه ای بر کتاب تذکرةالمتقین اثر شیخ محمد بهاری همدانی، نامه هایی به برخی از مریدان، تقریر برخی از مجالس وی و رساله هایی با موضوعهای بیشتر عرفانی و اخلاقی همچون توحید، ولایت و محبت اهل بیت علیهم السلام، عشق و محبت، زهد و پارسایی، حقوق مسلمانان بر یکدیگر، دعا و شرایط استجابت آن و اخلاص[۲۹]
نخودکی کتابهای ارشاد البیان و اسرار نامه عطار نیشابوری را تصحیح و در ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶ در تهران به چاپ رساند. او همچنین کتاب ترجمه الصلاة، اثر ملا محسن فیض کاشانی، را به همراه تأویلاتی از خویش درباره نماز چاپ کرد.[۳۰] او گاهی شعر نیز میسرود.[۳۱]
اساس دستورهای سلوکی نخودکی به شاگردانش عبارت بود از: اهتمام فراوان به رعایت شرع، حلال بودن غذا، گزاردن نمازهای واجب در اول وقت و سعی در تحصیل حضور قلب. وی همچنین به بیداری در سحرها، مراقبه در طول روز و محاسبه در شب بسیار توصیه می کرد.[۳۲] بنابر بعضی از نامه های نخودکی به شاگردانش او اعتقاد داشته است که در زمان وی، عارف کامل و استادی که توانایی دستگیری از سالکان را داشته باشد، وجود ندارد. وی ضمناً مکرر اظهار میداشته است که کامل نیست و نمیتواند مرشد باشد و بنابراین از سر ناچاری برای کسانی که طالب بودند و اصرار داشتند، دستورهایی را از شخص کاملی که موفق به درک او شده بود به طالبان می داد و مداومت بر آنها را تا رسیدن به محضر یکی از عارفان کامل توصیه میکرد.[۳۳]
وی همچنین تصوف را طریق وصول الیالله می دانست و از این رو اعتقاد داشت که تصوف مخصوص اسلام نیست و در همه ادیان وجود دارد و طریقه همه انبیا و اولیا بوده ولی صورت کامل آن در اسلام به ظهور رسیده است. او همچنین ظاهر تصوف را شریعت اسلام و باطن و حقیقت آن را اتصال با ولایت، یعنی ایمان به ولایت حضرت علی و جانشینان وی علیهم السلام میدانست. بنابراین از نظر وی قطب کسی است که رشته اجازه وی به علی و فرزندان معصوم وی علیهم السلام اتصال داشته باشد تا بتواند راهنمایی دیگران را بر عهده بگیرد و آنکه به ولایت متصل نیست، اگرچه ظاهر اعمالش با شرع نبوی مطابقت داشته باشد. از اسلام و تصوف بهرهای ندارد.[۳۴]
سیر و سلوك عرفانی
شیخ حسنعلی اصفهانی، سیر انفسی و تهذیب روح و روان را از همان كودكی و به همت پدر خویش آغاز كرد، پدرش ملا علیاكبر، حسنعلی را از همان كودكی در هر سحرگاه بیدار و او را به نماز، دعا، راز و نیاز و یاد خدا آشنا می كرد. وی تا یازده سالگی در خدمت حاجی محمدصادق تخت پولادی بود و از او دستور میگرفت. آن مرد خدا، او را به نماز، روزه و انجام مستحبات و نوافل شب آشنا نمود. حسنعلی به پیروی از استادش در تخت پولاد و كوههای اطراف اصفهان به ریاضت پرداخت.
او بیشتر شبها تا صبح بیدار میماند و از پانزده سالگی تا پایان عمر پربركتش، هر ساله ماه رجب و شعبان و رمضان و ایام البیض هر ماه را روزهدار بود. وی در شهرضا با عارفی دلسوخته، به نام «سید جعفر حسینی قزوینی» ملاقات كرد و با دیدن كرامات معنوی آن مرد خدا، شیفته او گردید.
در این ملاقات، آن عارف بزرگ از باطن او خبر داد و گفت: نه روز است كه چیزی نخوردهای؛ جز با آب روزه نگشودهای؛ ولی در ریاضت هنوز ناقصی؛ زیرا كه اثر گرسنگی در رخسارت هویدا و ظاهر گشته و آن را شكسته و فرسوده كرده است؛ در حالی كه مرد كامل از چهل روز گرسنگی نیز چهرهاش شكسته نمی شود.
سومین شخصی كه در تكوین شخصیت عرفانی شیخ حسنعلی تاثیر داشته است، مرحوم حاجی سید مرتضی كشمیری بوده است كه حسنعلی در شهر نجف اشرف در مدرسه بخارائیها با او آشنا شد و بعد از آن تحت تعلیمات و دستورات او قرار گرفت.
سالها بعد كه حسنعلی در مشهد و در كنار آستان قدس رضوی سكونت گزید و به حل مشكلات مردم و شفای بیماران مشغول شد، نیز استادش سید مرتضی كشمیری را فراموش نكرد و بسیاری از طالبان، نیازمندان و گرفتاران را به سوی آن مرحوم و فرزندانش راهنمایی میكرد.
مشرب عرفانی
شیخ حسنعلی اصفهانی از عارفانی است كه شیوه او همان روش امامان، معصوم علیهم السلام بوده است. وجود او سرشار از عشق به ولایت بود و هیچگاه از مسیر آنها جدا نشد. او بیشتر عمر خویش را در نجف اشرف و بعد، از آن در كنار حرم شریف رضوی گذراند و تا آخرین لحظات عمر خود، ذكر علی بر لب داشت؛ چنان كه در هنگام مرگ، زبانش به نام مقدس مولی گویا بود. وی شرط ورود به مباحث عرفانی و مكاشفات را آشنایی با اخبار ائمه اطهار علیهم السلام میدانست و سیر در این مسیر را بدون این مقدمه ضروری، غیرممكن میدانست.
زندگی شیخ صاحب ترجمه ما شناخته می شود به زهد و كنارهگیری از دنیا و مواظبت و مراقبه تام بر تهذیب نفس و ریاضتهای مشروع و انواع عبادات و طاعت هایی كه در احادیث اهل بیت علیهم السلام وارد شده است. او شبهای جمعه از هفت سالگی تا هنگام وفاتش به انجام نوافل و نماز، احیا برپا میكرد.
شیخ حسنعلی درباره راه و روش عرفانی خود در جواب نامه یكی از سادات دزفول مینویسد: «عرض میشود به تمام احباء اظهار فرمایید كه طریقه فلانی غیر از طریقی است كه شنیدهاید، همه بدانید كه طریقه حقیر، طریقی است كه تمام مطالب شرع را نهایت اهتمام است؛ خلاف باقی طرق كه به مطالب شرعیه خیلی بیاعتنا هستند. در طریقه حقیر، خصوصاً نماز خیلی مورد توجه است كه هر چه زحمت و توجه است، به نماز معطوف دارید. بدانید كه مدار و معیار امر و طریقه ما بر سه چیز است؛ شب زندهداری، لقمه حلال و توجه به نماز، به ویژه نماز اول وقت و حضور قلب در آن».
او در جای دیگری میفرماید: «روح طریقه حقیر، توجه به نماز و معانی و نكات آن درجه به درجه است؛ یعنی اشخاصی كه مایل به طریقه حقیر هستند، اول باید معانی صوری نماز را بفهمند؛ بعد تاویلاتی كه (در مباحث قبل) عرض شد و بعد نكاتی دیگر، به همان نحو كه مولاناالصادق علیه السلام در كلمه ایاك نعبد كرّرها حتی غشی علیه؛ یعنی آن قدر تكرار فرمودند كه حال بیهوشی به آن حضرت دست داد؛ نه این كه بیاعتنایی به احكام شرع باشد و تمام توجه به اذكار معطوف گردد. حقیقت را باید از شریعت تحصیل نمود. حقیر طالب این مقام و سالك این راه بوده و بستگان این حقیر را نیز اعلام كنید كه حقیقت را كه ما در طلب آنیم، باید از شریعت تحصیل كنیم؛ به همان نحو كه ائمه علیهم السلام رفتار نمودند».
وفات
شیخ حسنعلی اصفهانی نخودكی، پس از عمری خدمت به مردم و كسب مراحل عالی كمال، سرانجام در هفدهم شعبان سال ۱۳۶۱ ق جهان فانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت. جمعیت زیادی از مردم ایران در شهرهای مختلف و شهر مقدس مشهد، در مرگ او به سوگ نشستند. او از جمله مردان بزرگی بود كه مقام مرگ اختیاری را كسب كرده بود و دو ماه قبل از رحلتش، اطرافیان و فرزندش را از روز مرگش آگاه كرد و حتی یك بار قبل از تاریخ فوت، روح بلندش از بدن خارج شد؛ اما با توسل به امام علی بن موسی الرضا علیه السلام، برای انجام برخی وصایا، دوباره حیات ظاهر یافت. او در روزهای آخر عمر جز سادات، كسی دیگری را بر بالین خود راه نمیداد.
پیكر مطهرش روی دست هزاران نفر از ارادتمندان سوگوارش تا ده سمرقند تشییع شد و در آنجا بر حسب وصیتش در آب روان غسل داده شد و سپس همراه با برپایی و راهاندازی دستههای بزرگ سینه زن تا حرم شهر رضوی تشییع گردید و در صحن عتیق، كنار ایوان عباسی به خاك سپرده شد.
پانویس
- قدادی اصفهانی، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، ص۸۰ـ۸۱، پانویس ۱؛ آشتیانی، ص۱۳۶٫
- مامی خویی، ج۲، ص۹۶۵؛ مقدادی اصفهانی، ج۱، ص۱۴؛ قس رازی، ج۷، ص۱۱۱؛ مرعشی، ج۲، ص۳۰۷؛ امینی، ج۳، ص۱۲۲۸ که از پدر نخودکی با عنوان آخوند و ملا یاد کرده اند.
- قدادی اصفهانی، همانجا؛ همایی، ص۱۲۱؛ مدرسی چهاردهی، ص۱۸۲؛ قس مدرسی چهاردهی، همانجا که به جای محمدصادق تخت پولادی، محمدصادق اصفهانی رنگرز نوشته است.
- جوع کنید به مقدادی اصفهانی، ج۱، ص۱۵ـ۱۶٫
- قدادی اصفهانی، ج۱، ص۱۵ـ۱۶، ۱۸؛ رازی، ج۷، ص۱۱۲؛ قس مهدوی، ص۱۸۴ که حسینی قزوینی را از مریدان محمدجواد سرجوئی بیدآبادی دانسته است؛ نیز قس بلاغی، ص۲۱۷ که او را از مریدان عارفی به نام رستم از سلسله نعمت اللهی خوانده است.
- جوع کنید به کشفی، سیدجعفر.
- جوع کنید به امامی خویی، همانجا؛ مقدادی اصفهانی، ج۱، ص۱۶ـ۱۷؛ رازی؛ مرعشی، همانجاها.
- جوع کنید به رشتی، میرزا حبیب الله.
- جوع کنید به فشارکی اصفهانی، محمد.
- جوع کنید به طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم.
- جوع کنید به مامقانی، محمدحسنبن عبدالله.
- جوع کنید به مقدادی اصفهانی، ج۱، ص۱۷، ۲۰ـ۲۱؛ امینی؛ مرعشی، همانجاها.
- رجوع کنید به مقدادی اصفهانی، ج۱، ص۱۷٫
- جوع کنید به قمی، حاجآقا حسین.
- جوع کنید به همان، ص۱۷ـ۱۸، ۲۱٫
- جوع کنید به همان، ص۲۲٫
- جوع کنید به همان، ص۲۳٫
- جوع کنید به همان، ص۲۲٫
- جوع کنید به همان، ص۲۳ـ۲۴٫
- مان، ص۲۴ـ۲۵؛ آشتیانی؛ مرعشی، همانجاها.
- جوع کنید به ابطحی، ص۲۴۳ـ۲۴۴٫
- جوع کنید به عبدالرحمن مدرس، ص۲۵۲ـ۲۵۳٫
- رای نمونه، رجوع کنید به مقدادی اصفهانی، ج۱، ص۴۹ به بعد.
- جوع کنید به مدرسی چهاردهی؛ آشتیانی، همانجاها؛ قس بلاغی همانجا که بنا بر نقلی او را از فقرای ذهبیه دانسته است.
- درسی چهاردهی، همانجا؛ مقدادی اصفهانی، ج۱، ص۲۵٫
- قدادی اصفهانی، ج۱، ص۳۴ـ۳۵؛ رازی، ج۷، ص۱۱۲؛ امینی، ج۳، ص۱۲۲۸ـ۱۲۲۹؛ قس بلاغی، همانجا که به اشتباه سال درگذشت وی را ۱۳۶۵ نوشته است.
- جوع کنید به بلاغی، ص۲۲۰ـ۲۲۱؛ ابن بابویه، مقدمه عرفانیان، ص۱۴۹ـ۱۵۰؛ هاشمی خراسانی، ص۳، ۱۱، ۳۳؛ ابوالحسن حافظیان، مقدمه حکیمی، ص۱۳؛ مدرس گیلانی، حاشیه و ذیل صدوقی سها، ص۲۵ـ۲۶٫
- جوع کنید به مرعشی نجفی، شهاب الدین.
- جوع کنید به مقدادی اصفهانی، ج۱، ص۱۱۷ـ۱۶۶، ۱۶۸ـ۴۹۳، ۵۰۴ـ۵۹۳٫
- قا بزرگ تهرانی، ج۹، قسم ۳، ص۷۳۰، ج۱۱، ص۵۷؛ عبدالرحمن مدرس؛ مهدوی، همانجاها؛ قس مدرسی چهاردهی، ص۱۸۳، که گفته نخودکی منطق الطیر را با حذف منقبت های خلفای سه گانه به چاپ رساند؛ قس امینی، ج۳، ص۱۲۲۹؛ مرعشی، همانجا که به اشتباه ترجمه کتاب الصلاة را به نخودکی نسبت داده اند.
- رای نمونههای شعر وی رجوع کنید به هاشمی خراسانی، ص۱۱؛ مقدادی اصفهانی، ج۲، ص۱۸۶٫
- رای نمونه، رجوع کنید به مقدادی اصفهانی، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲، ۱۴۵، ۱۴۷ـ۱۴۸٫
- جوع کنید به همان، ص۱۳۴، ۱۳۹ـ۱۴۰، ۱۴۲، ۱۴۴ـ۱۴۶، ۱۵۳٫
- همان، ص۲۶۳، ۲۵۶ـ۲۶۶٫
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل “نخودکی اصفهانی” از شهرام صحرائی، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي، در دسترس در کتابخانه مدرسه فقاهت، تاریخ بازیابی: ۱۷ آذرماه ۱۳۹۲٫
- تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد۶، زندگی نامه “شيخ حسنعلی نخودکي اصفهانی” از نعمت الله فروغي.
- دانشنامه اسلامی
پاسخ دهید