این محلات در طی سال های متمادی هویت خویش را حفظ کرده اند و کمتر با تغییرات مواجه گشته اند، اما در دهه های اخیر چنان با تغییرات روبه رشدی مواجه شده اند که دیگر با قدم زدن در آن ها نمی توان خاطرات قدیم را به راحتی زنده کرد و تنها چیزی که باقی مانده، نام کوچه هاست.
محله عیدگاه از جمله محلات همجوار بارگاه رضوی است که با چنین سرنوشتی دست و پنجه نرم می کند. این محله گویا در برابر هتل ها و هتل آپارتمان های سر به آسمان کشیده، مغلوب گشته است. محله عیدگاه در جنوب شرقی حرم مطهر رضوی قرار دارد که از شمال به خیابان نواب صفوی، از جنوب به خیابان فردوسی، از شرق به بلوار و میدان۱۷ شهریور و از غرب نیز به قسمتی از میدان بیت المقدس و بلوار امام رضا(ع) می رسد.
بخشی از محله عیدگاه در جنب بازار امام رضا(ع) قرار گرفته است. تا پیش از احداث بازار رضا(ع)، خیابانی به نام شیخ طوسی وجود داشت که فلکه آب (میدان بیت المقدس) را به فلکه کوروش (میدان ۱۷ شهریور) متصل می کرد. احداث این خیابان و همچنین پارکی به نام کوروش (۱۷ شهریور) محله را منقطع کرد. گرچه بعدها خیابان شیخ طوسی به بازار رضا(ع) تبدیل گردید.
این محله هم مانند محله نوقان، در گذشته مملو از خانههای قدیمی با مصالحی همچون چوب، خشت خام و کاهگل بوده که تا دهه ۵۰ بهندرت تعمیر یا تغییری در آن صورت گرفته بود.(حافظ نظامی، ۱۳۵۵، ص۱۷)
در کتاب «مطلعالشمس» ذکر شده که محله عیدگاه در جنوب شهر مشهد و از کنار باروی شهر تا بست مقدس امتداد دارد و منطقهای از آن را «سجدهگاه» و قطعه دیگری را «گود حسامالدین» و منطقهای را کوچه کربلا و قطعهای را سرتپه خاک مینامند. (صنیعالدوله، ۳۳۹، ۱۳۰۱)
محله عیدگاه در آغاز شامل کوچه عیدگاه، کوچه زنجیر و کوچه سیروس می شد که بعدها کوچه های جدیدی به آن فزوده شد که مهمترین آنها کوچه باغ حسن خان و کوچه شمس بود.
محله مذکور از محلات معتبر و معروف مشهد بشمار می آید که وجود راسته عیدگاه، بازارچه عباسقلی خان، سرای تجاری عزیز الله اف و بازار رضا(ع) بر اهمیت آن افزوده است.
درباره وجه تسمیه این محله دو قول وجود دارد. برخی بر این نظرند که «عیدگاه» به معنای محل برگزاری اعیاد و مراسم سنتی و دینی مرسوم در میان اهالی شهر مشهد بوده است. گرچه این نظر قدری دور از منطق است، زیرا وجود بارگاه رضوی احتمال وجود مکانی برای برگزاری مراسمات دینی را از ذهن دور می سازد.
قول دیگر جنبه تاریخی بیشتر دارد و به عهد حمله مغولان و تیموریان باز می گردد. برخی براین عقیده هستند که در دوره حملات متعدد مغولان یا تیموریان (و یا ازبکان) به خراسان، به ویژه شهر مشهد و وارد شدن خسارت فراوان به شهر، محله ای از گزند و آسیب مهاجمان در امان ماند، در این محله که در آن مهاجمان از قتل و عام مردم خوددارای کردند، جشنی توسط مردم برپا شد. این محله به همین مناسبت به «محله عیدگاه» مشهور شد.
در گذشته تنها کوچه عیدگاه راسته عیدگاه و کوچه زنجیر و کوچه سیروس بوده است و سپس محله جدیدها در همین منطقه به وجود آمده از کوچه های مهم دیگر کوچه باغ حسن خان و کوچه شمس را می توان نام برد. این منطقه هم مانند منطقه نوغان است با همان خصوصیات محلات قدیمی ، خانه ها تماماً قدیمی با همان مصالح ساختمانی که از چوب و خشت خام و کاه گل تشکیل شده است. نوسازی و یا تعمیر خانه ها در محل خیلی کم انجام شده است. محله عیدگاه در جنوب شهر مشهد و سر راه ری و عراق عجم و ولایت های جام و هرات بوده یعنی شرق محله سرشور و غرب محله پایین خیابان. در قرن دهم هجری یکی از دروازه های شهر در محله عیدگاه قرار داشته و از زمان صفویه محله عیدگاه در کتابهای تاریخی به عنوان یکی از قدیمی ترین دروازه های شهر نام برده شده است. شغل مردم عیدگاه: شالبافی ، شاطر نانواها، صابون فروش ها و هیزم کش ها ، عشال ، طبیب ، صراف ، الیجه باف ، بقال ، پاکار ، چادرباف ، چرخ تاب ، زرگر ، حجار، کاتب ، مقنی ، مسگر و غیر از این موارد کلانتر یا داروغه شهر هم در این محله زندگی می کرده است.
سرای قدیمی عزیز الهاف مشهد پیش از این در حاشیهی جنوبی شهر و در محدودهی محله عیدگاه قرار داشت ولی امروزه در مرکز شهر مشهد و در گذر عباسقلیخان قرارگرفته است که یکی از مکانهای قدیمی و پر رفت و امد شهر مشهد میباشد.
این سرای در سال ۱۳۴۷ق توسط حاج غلامحسین سالم مشهدی به عنوان تجارتخانه و محلی برای صادرات محصولات مختلفبنا شد و تا مدتها به عنوان بنایی بسیار ممتاز و پر رونق به شمار میرفت.
این سرا در زمان خود بازار مرکزی مشهدبود واز طرفی یکی از مراکز تجاری اصلی مشهد نیز به شمار می آمد.بنا ی سرای قدیمی عزیز الهاف مشهد در سه طبقه بوده و از حجرههای پیرامون یک حیاط مرکزی بزرگ و حیاط فرعی کوچکتر در بخش شرقی تشکیل شده است. البته امروزه نیز بازار خرید و فروش کالای روزمرهی مردم مشهد و زائرین مشهد میباشد.
پاسخ دهید