محله سرشور که وجه تسمیه آن دقیقا مشخص نیست، در جنوب شرق محله سراب و غرب حرم مطهر واقع بوده و پس از محله سراب، اعیاننشینترین محله شهر محسوب میشده است. راسته بازار اصلی مشهد از این محله شروع میشده و پس از قطع حرم مطهر رضوی به محله نوغان میرسیده است. بخشی از بازار مزبور هنوز با نام «بازار سرشور» در همین محله واقع است. آنچه مسلم است، معبری مهم به نام «کوچه شور» از این محله شروع میشده و پس از عبور از شرق حرم حضرترضا (ع) به محله نوغان و راسته بازار دیگر شهر میپیوسته است. بنابراین احتمال دارد که این محله هم در ابتدا «سرِ شور» خوانده میشده است.
به نظر میرسد که پس از نوغان و سراب محله سرشور از قدیمیترین محلات مشهد بوده، اما به سبب اینکه این محله دروازه اصلی و مهمی نداشته در منابع تاریخیِ قدیمی، کمتر از آن نام برده شده است. چون در جنوب سرشور قریهای قدیمی به نام «دستگرد» وجود داشته، تا عهد تیموریان از این محله با نام «دستجرد» هم یاد میشده است. پس از آنکه اولین ارگ شهر مشهد به وسیله مَلک محمود سیستانی در جوار محلههای سراب و سرشور احداث شده، دروازهای هم برای آن تعبیه کردهاند که به دروازه ارگ شهرت یافته، با این همه در اوایل عهد نادری هنوز دروازهای در آن حدود بوده که به نام «دستگرد» خوانده میشده است.
بر اساس سرشماری سال۱۲۹۵ق. در این محله هیچ خانه اجارهای و وقفی وجود نداشته، فقراء آن کم و اغنیائش متعارف بوده است. نوکران دولتی و آستانهای محله سرشور بیش از حد متعارف و رعایا و پیشهوران آن کمتر بوده است. کاروانسراها و تیمچهها و باغهای محله سرشور نسبتا کم و حمامها و آبانبارها و مساجدش بیشتر بوده است. بیشتر ساکنان این محله را نوکران دولت و آستان قدس، تجار، صرافان، زرگران، حکاکها، ملاکها، بزازها، شَعربافها و نخودبریزها و مردم میانهحال و صاحبان مشاغل متعارف تشکیل میدادهاند.
یکی از ویژگیهای بارز محله سرشور، نبودِ ساکنان صاحب مشاغل روستایی (مانند چوبدار، دشتبان، زارع، سالار، گاوچران، گاودار، گلهدار، مُقنی و میرآب) در آن بوده است. در مقابل، ملکالتجارِ شهر و متخصصانی مانند شاعر، مُذَّهِب، صحاف و کتابدار در این محله میزیستهاند. یکی دیگر از ویژگیهای بارز این محله، سکونت تعداد درخور ملاحظهای مهاجر ثروتمند مَروی و هِروی در آن بوده است. در این محله، لوطی، مارگیر، مطرب، باجگیر، فالبین و رمال وجود نداشته، اما یک دعواخر و یک دعاگو در آن میزیستهاند. درمجموع محله سرشور از هویت شهری متعارفی برخوردار بوده و ساکنان آن شایستگی بیشتری برای عنوان «شهرنشین» داشتهاند.
(بازار سرشور، بازار زنجیر)
بازاری به نام سرشور در بافت قدیمی مشهد وجود داشته است. «محله سرشور» نیز بهعنوان یکی از قدیمیترین محلات مشهد، شامل همین بازار بوده است. روایتهای گوناگونی درباره وجه تسمیه این محله و بازار وجود دارد؛ گرچه احتمال دارد نام بازار سرشور از «کوچه شور» که یکی از کوچههای قدیمی مشهد بوده، برآمده باشد و محله سرشور نیز نام خود را از بازار سرشور گرفته باشد، اما در منابع دیگری آمده است که در گذشته دستهجات عزاداری، قمهزنها و دستتیغزنها یا دستخونیها در ایام عزاداری اباعبدا…الحسین(ع)، در مسیر خود به سَمتِ حرم امامرضا(ع) به دلیل خونآلود بودن، پیش از ورود به صحن حرم، در حمامهای واقع در بازار، شامل «حمام سرسوق» (یا سرشور)، «حمام شاه» (حمام مهدیقلیبیک)، «حمام سالار بهادر» و «حمام بیگلربیگی»، غسل میکردند و پس از طهارت، راه خود را از طریق بازار زنجیر به سمت صحن عتیق ادامه میدادند؛ بنابراین نام سرشور از آنجا نشأت گرفته است.
بازار زنجیر نام قسمتی از بازار سراسری مشهد بوده که برای مشخص کردن محدوده بست و مکان امن برای پناهندگان به حضرت نشان گذاری شده بود. از این رو در یک فضای مدور و میدانچه درون بازار به نام «هشتی»، در مقابل سرای شال فروشان قدیم، زنجیری بلند از روزنه گنبدی سقف آویخته بودند. این زنجیر از نیمه به دو شاخه تقسیم می شد که هر شاخه آن را به پایهای از دیوار طرفین بازار بسته بودند.
معابر محله سرشور
محله سرشور به علت عبور خیابان خسروینو در جهت شرقی–غربی از وسط آن به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است. معروفترین بنای کالبدی محله سرشور، بازار سرشور است که از انتهای بازار بزرگ شروع و به سمت جنوبغربی امتداد مییابد و به انتهای محله سرشور ختم میشود. بازار سرشور از ابتدا تا خیابان خسروی سرپوشیده بوده و به بازار فرش (به علت استقرار قالیفروشان در آن خیابان)، مشهور شده است و امتداد آن از ضلع جنوبی خسروینو به شکل روباز تا انتهای محله، امتداد مییابد.
هماکنون محله سرشور به دو قسمت جداگانه شمالی و جنوبی تقسیم شده است. این محله اکنون نیز علی رغم گذشت سالهای متمادی همچنان استوار و پا بر جا باقی مانده و بخشی از نبض اقتصادی پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع) را در دست دارد.
منبع : تاريخ شفاهي ايران
پاسخ دهید