مشهد (Mash’had) کلانشهری در شمال شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. این شهر در زمان افشاریان، پایتخت ایران بود. مشهد دومین شهر پهناور ایران بعد از تهران میباشد.[۴] بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ این شهر با ۳،۱۳۱،۵۸۶ تن[۵] جمعیت دومین شهر پرجمعیت ایرانپس از تهران است.[۶]
این شهر به واسطه وجود حرم علی بن موسیالرضا، هشتمین امام مذهب شیعه، سالانه پذیرای بیش از ۳۲ میلیون زائر[۷] از داخل و بیش از یک میلیون زائر[۸] از خارج از کشور است. مشهد تنها در فصل تابستان سال ۱۳۸۹ پذیرای بیش از ۱۳ میلیون مسافر بودهاست.[۹] آمار نشان میدهد وجود آرامگاه علی بن موسی الرضا در مشهد موجب شده است که به طور میانگین هر ایرانی، هر سه سال یکبار به مشهد سفر کند. مساحت شهر مشهد درآخرین تغییرات سال ۱۳۹۲ حدود ۵۶۰ کیلومتر مربع میباشد.
پیشینه
حوضهٔ رودخانهٔ کشفرود که شهر مشهد در آن قرار دارد،[۱۰] به خاطر شرایط مناسب طبیعی، از پیش از اسلام به عنوان یکی از بخشهای مورد توجه برای سکونت در خراسان به حساب میآمده است.[۱۱] این منطقه در آغاز مسکن اقوام آریائی بود. در نزدیکی شهر کنونی مشهد، شهری بنام توس وجود داشته است.[۱۲] در اسطورههای ایرانی بنای اصلی شهر توس را به جمشید و بازبنای آن را به توس، پهلوان و سپهسالار کیانی نسبت میدهند.[۱۲] از تاریخ این شهر در پیش از اسلام، به جز افسانهای چند، آگاهی چندانی در دست نیست؛ ولی با توجه به اسناد موجود، میتوان گمان برد که این شهر در اواخر حکومت ساسانیان، یکی از مرزداریهای سر راه گرگان و نیشابور به مرو و بلخ، و از ولایتهای مشهور در خراسان بزرگ بودهاست.[۱۳]
توس در زمان خلافت عثمان بهطور کامل توسط اعراب فتح شد.[۱۴] در دورهٔ اسلامی این منطقه بخشی از ولایت توس به مرکزیت شهرتابران بود که آبادیهای سناباد و نوغان که بخشی از مشهد کنونی هستند را نیز در بر میگرفت.[۱۴] پس از حملهٔ مغولان مردم شهر ویرانشدهٔ توس به مشهد مهاجرت کردند و شهر گسترش پیدا کرد.[۱۴] مشهد در زمان حکومت نادرشاه افشار به عنوان پایتخت ایرانبرگزیده شد.[۱۵]
نام مشهد
واژه مشهد به معنی محل شهادت است. علی بن موسی الرضا پس از قتل به دست مأمون عباسی در سال ۲۰۲ هـ. ق، در آرامگاه هارونی سناباد به خاک سپرده شد. از آن پس «سناباد نوغان» به نام «مشهدالرضا» خوانده شد و کمکم بر پهنه آن، به ویژه در زمان شاه تهماسبصفوی افزوده گشته و مردم توس به مشهد کوچ داده شدند؛ و به مرور زمان نام مشهد بر این شهر ماندگار شد.[۱۶] گفتنی است که نام مشهد اولین بار توسط سلطان محمود غزنوی به این شهر داده شد.[نیازمند منبع]
مشهد در دوره اسلامی
به گفته تاریخ نویسان، هنگامی که یزدگرد سوم از برابر سپاهیان مسلمان عرب گریخت، به خراسان روی آورد. سپاه مسلمانان به فرماندهی احنف بن قیس که مامور فنح خراسان بودند وی را تعقیب کردند. یزدگرد که آنان را به دنبال خویش یافت، راهی توس شد تا از کنارنگ توس مرزبان خود در آن خطه پناه بخواهد، اما کنارنگ با این بهانه که از یک سو، توس گنجایش موکب بزرگ پادشاهی را ندارد، و از سوی دیگر، پناه دادن به پادشاه، امکان یورش سپاه مسلمانان را افزایش میدهد، یزدگرد را از توس راهی مرو کرد. حاکم مرو نیز در آغاز به استقبال یزدگرد شتافت، اما سرانجام از او رخ برتافت و آخرین شاه ساسانی در سال ۳۱ هجری به دست آسیابانی در مرو کشته شد. کنارنگ توس هم با احساس خطر از سپاه مسلمانان، طی نامهای از عبدالله بن عامر، امان خواست و عهد کرد که اگر پیشنهاد او پذیرفته شود، در فتح نیشابور مسلمانان را یاری خواهد داد. پس چنین کرد و به امارت نیشابور دست یافت. با این ترفند، کنارنگیان، به رغم فتح خراسان، همچنان نفوذ خود را در خطه توس حفظ کردند و تا پایان عصر اموی و چیرگی سپاه ابومسلم در سال ۱۲۹ هجری، در آن جا ماندند و تنها پس از یورش سرداران ابومسلم بود که آن جا را رها ساختند.[۱۳]
مشهد در دوره امویان
از تاریخ توس در دوران امویان نیز خبر چندانی در دست نیست. تنها باید از مهاجرت و اقامت و درگذشت خواجه ربیع بن خثیم از یاران ابن مسعود صحابی یاد کرد که در حدود سالهای ۳۵ هجری راهی خراسان شد و در نوغان اقامت گزید و در سال ۶۱ در همان جا درگذشت و دفن شد.[۱۳]
مشهد در دوره عباسیان
در دوره عباسیان، گرچه فرمانداران خراسان از جانب حکومت مرکزی برگزیده میشدند، اما بی کفایتی این والیان و جنبشهایی که در گوشه و کنار این خطه رخ میداد، گاه مردم را چنان برمیآشفت که خواهان برکناری ایشان میشدند. از جمله در سالهای پایانی قرن دوم، آن زمان که علی بن عیسی والی خراسان بود، فتنه و آشوب تا آن اندازه در خراسان بالا گرفت که هارون الرشید در سال ۱۸۹ خود برای سرکوب شورش، رهسپار ولایات شرقی شد. اما علی بن عیسی، فرصت طلبانه، و با هدایای بسیار، در ری نزد او آمد و هارون او را در حکمرانی خراسان پایدار داشت؛ ولی با سپری شدن یک سال، شورش از حد گذشت و هارون وی را برکنار نمود. در سال ۱۹۲ نیز خود برای استقرار امنیت کامل، راهی خراسان شد و در باغ حمید بن قحطبه اقامت گزید. یک سال پس از آن چنان بیمار شد که همان جا مرد و در تالار بزرگ کاخی که در آن باغ قرار داشت، به خاک سپرده شد.[۱۳] در دوران حکومت هارون عباسی، حمید بن قحطبه طائی والی خراسان بود که کاخی در باغی واقع در ۱٫۵ کیلومتری سناباد داشت. در بهار سال ۱۹۳ هجری قمری، هارون که برای سرکوب شورشی عازم سمرقند بود، در نوغان بیمار شد و بنا به وصیتش او را در آن باغ دفن کردند. چند سال بعد در دوران خلافت مامون، در ۲۰۲ هجری قمری، علی بن موسیالرضا که پس از یک سال اقامت در مرو عازم بغداد بود، در منزل امیر سناباد مسموم شد و مأمون پیکر او را نزدیک قبر هارون به خاک سپرد. از آن پس آن نقطه «مشهد الرضا» به معنی «محل شهادت رضا» و به اختصار مشهد نام گرفت.
از توس تا مشهد
در تاریخ ۱۳۸۸/۸/۸ سالروز تولد علی بن موسی الرضا، امام هشتم شیعیان، توسط محمود احمدی نژاد (رئیس جمهور وقت) و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مشهد رسماً به عنوان «پایتخت معنوی ایران» برگزیده شد.[۲۰]
مناطق شهری مشهد
منطقه ثامن: تقریبا شامل منطقه اطراف حرم میشود و دارای بافت قدیمی- مذهبی – سنتی است. بیشتر هتلها، هتل آپارتمانها و مهمانپذیرهای مشهد در این منطقه واقع شدهاند و جو زائر پذیر دارد.
منطقه احمدآباد: از جمله محلههای قدیمی شهر مشهد است و جزو مناطق اعیان نشین این شهر به شمار میرود.
منطقه قاسمآباد (شهرک غرب): جزو محلههای تازه آباد شده مشهد است. قاسمآباد در شمال غربی مشهد واقع شده و از نظر شهرسازی، به روز تر از سایر نقاط شهر میباشد. محلههای آن دارای پارکهای متعددی است.
جغرافیای طبیعی
مشهد | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
نمودار آب و هوا (راهنما) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی با ۲۸۹کیلومتر مربع مساحت، در شمال شرق ایران و درطول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۶۰ درجه و ۳۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۸ دقیقه و در حوضه آبریز کشف رود، بین رشته کوههای بینالود و هزار مسجد واقع است. ارتفاع شهر از سطح دریا ۹۸۵ متر و فاصلهٔ آن از تهران ۸۹۴ کیلومتر است.[۲۱]
زمینشناسی
دشت (جلکه) مشهد که جزو حوضه آبریز کشف رود میباشد. دشت مشهد به صورت دره وسیع دارای ابعادی به طول بیش از ۱۰۰km و عرض متوسط حدود ۲۵ km و وسعت حدود ۲۵۰۰ km2 میباشد. دشت مشهد با مختصات طول جغرافیایی ۵۸° و ۲۱´ تا ۶۰° و ۸´ درجه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۵° و ۴۰´ تا ۳۶° ۰۳´ درجه شمالی در حوضه آبریز رودخانه کشف رود در خراسان رضوی قرار دارد. از میان سازندهای موجود در این دشت سازند مزدوران (سازند دوران دوم) در رابطه با منابع آب زیرزمینی حائض اهمیت است. این سازند که از رسوبات سخت کربناتهتشکیل شده به دلیل وجود فضاهای خالی کارستی قادر است سفرههای آب زیرزمینی را بوجود آورد. از جمله منابع آب سطحی این دشت نیز میتوان به خود رودخانه کشف رود اشاره کرد. این رودخانه در گذشته دارای آب زیادی بودهاست ولی در حال حاضر به علت پایین افتادن سطح آب زیرزمینی و در نتیجه قطع شدن زهکشها تنها در مواقع سیلابی شدید مقداری آب از سرشاخههای آن وارد میشوند.[۲۲]
اقلیم
آب و هوای مشهد معتدل و متغیر است و وزش بادها در آن بیشتر در جهت جنوب شرقی به شمال غربی است. حداکثر درجه حرارت در تابستانها ۴۳ درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستانها ۲۳ درجه زیر صفر است.[۲۳]
[نهفتن]آب و هوای مشهد | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ژانویه | فوریه | مارس | آوریل | مـــــه | ژوئـن | ژوئیـه | اوت | سپتامبر | اکتبـر | نوامبر | دسامبر | سـال | |
گرمترین C° |
۱۷ | ۲۰ | ۳۰ | ۳۳ | ۳۷ | ۴۰ | ۴۳ | ۴۲ | ۳۸ | ۳۲ | ۳۰ | ۲۰ | ۴۳ |
میانگین گرمترینها C° |
۳ | ۶ | ۱۳ | ۲۰ | ۲۵ | ۳۱ | ۳۳ | ۳۱ | ۲۸ | ۲۱ | ۱۴ | ۷ | ۲۰ |
میانگین سردترینها C° |
-۵ | -۲ | ۳ | ۱۰ | ۱۳ | ۱۸ | ۲۰ | ۱۷ | ۱۳ | ۷ | -۲ | -۱ | ۸ |
سردترین C° |
-۲۳ | -۲۲ | -۸ | -۷ | ۲ | ۷ | ۲ | ۰ | ۲ | -۶ | -۱۱ | -۱۵ | -۲۳ |
بارش mm |
۲۷٫۹ | ۳۳ | ۵۵٫۹ | ۴۵٫۷ | ۲۷٫۹ | ۵٫۱ | ۰ | ۰ | ۰ | ۱۰٫۲ | ۱۵٫۳ | ۱۷٫۸ | ۲۴۱٫۳ |
منبع: سایت ودربیس[۲۳] ژانویه ۲۰۱۰ |
نمای شهر
دیدنیها
از دیدنیهای داخل شهر مشهد و اطراف آن میتوان به موارد زیر اشاره نمود: اماکن زیارتی:مسجد گوهرشاد، مسجد هفتاد و دو تن، مصلی طرق
از دیگر مراکز دیدنی شهر مشهد میتوان به موزههای آستان قدس رضوی (که خود شامل چندین موزه است) اشاره کرد.
اماکن باستانی:از سناباد و توس قدیم آثار تاریخی زیادی بر جای نمانده است.(هم اکنون شهر توس در حال یازسازی است) چهار طاقی بازه هور از قدیمیترین بناهای موجود در محدودهٔ شهر است که زمان ساختهشدنش را قرن سوم میلادی تخمین میزنند.
اماکن تاریخی: آرامگاه نادرشاه، آرامگاه فردوسی، ایستگاه راه آهن،
پارکها: پارک کوهسنگی، پارک و شهربازی ملت، کوهستان پارک شادی، باغ وحش و پارک جنگلی وکیلآباد
پارکهای آبی: سرزمین موجهای آبی، پارک آبی ایرانیان، پارک ساحلی آفتاب، سرزمین موجهای خروشان(درحال ساخت) و پارک آبی شهر رویایی پدیده(درحال ساخت)
ییلاقات: شاندیز و طرقبه، زشک، نغندر، جاغرق، منطقه ییلاقی خور (قزلق) و منطقه ییلاقی سررود در شمال غربی مشهد، چالی دره، پارک جنگلی وکیلآباد، بوستان ملت، آبشار اخلمد و کنگ (ماسولهای کوچک)، آبشار ارتکند، پارک جنگلی نه دره در دو کیلومتری جنوب مشهد، منطقه دیدنی فریزی، سد ارداک، هفت حوض، چشمه گیلاس، چشمه گراب
مراکز خرید: مجتمع تجاری پروما، بازار رضا، بازار بینالمللی، بازار خیام، مجتمع آلتون و مجتمع تجاری الماس شرق و مجتمع تجاری وصال،بازار بعثت طرقبه
میل اخنگان، گنبد خشتی، گنبد هارونیه مدرسه عباسقلی خان
معماری و شهرسازی
خیابان، میدان و ساختمانهای دولتی سه عامل هدایت توسعه شهر را به عهده داشتهاند. شهر دارای دو مرکز اصلی است.
توسعه شهر در دهه ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۵ در جنوب غربی و غرب صورت گرفت. راه آهن و فرودگاه تأثیر زیادی بر چگونگی هدایت توسعه داشتهاند. در دهه ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵، جاده جدید تهران باعث توسعه شهر به سمت جنوب گردید. از سال ۴۵ به بعد توسعه شهر منطبق با طرح جامع هدایت شدهاست. در سال ۱۳۵۵ محور اصلی جامعه سنتو، دانشگاه فردوسی و پارک ملت توسعه شهر را به سمت غرب تشدید نمودند. این شهر قرار بود به دو قسمت مذهبی – سنتی (مشهد شرقی یا رضوی) و توریستی – مدرن (مشهد غربی یا پهلوی) تقسیم شود، که با انقلاب اسلامی ناکام ماند. در دوره شهرداریشهردار پژمان این امر با پارهای تغییرات انجام گردید وشهرستان طرقبه-شاندیز به عنوان شهر توریستی مشهد معرفی گردید. ساختار کالبدی شهر به صورت قطاعی است. مراکز تجاری و خدماتی در اطراف حرم و قطاع غربی تمرکز یافتهاند و واحدهای مسکونی در دو محور غرب و شرق قرار دارند.[۲۴]
فضای سبز
از جمله پارکهای محبوب و مورد توجه مردم شهر مشهد، میتوان به پارک ملت، پارک بانوان (حجاب)، باغ ملی، پارک بزرگ وحدت، امام رضا (گلشهر)، کوهستان پارک شادی، پارک رازی (قره خان)، پارک امت، پارک محلی مطهر، پارک پردیس قائم، پارک میرزا کوچک خان، پارک خورشید و پارک کوهسنگی اشاره کرد.[۲۵] پارک خورشید، اولین پارک مشهد است که در آن زمین فوتبال ساحلی و زمین والیبال ساحلی، با ابعاد استاندارد، ایجاد شده است؛ گفتنی است که روشنایی آلاچیقهای این پارک از سلولار خورشیدی تامین میگردد.[۲۶]
پارکهای جنگلی
از جمله پارکهای جنگلی مهم، میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
پارک بزرگ انقلاب (پارک جنگلی طرق)
پارک بزرگ جنگلی طرق در حاشیه جنوب شرق مشهد، در نزدیکی پلیس راه، یکی از بزرگترین اماکن در اسکان و ارائه خدمات گردشگری به شهروندان و زائران است. این پارک در سال ۱۳۴۰ احداث شده، و در سال ۱۳۷۹ بازپیرایی گردیدهاست. احیاء و بهسازی این پارک وسیع که در مدخل ورودی شهر از مسیر تهران قرار دارد، و ایجاد فضاهای تفریحی، فرهنگی، ورزشی و تجاری با ۲۱۰ هکتار فضای جنگلی و ۱۱۲ هزارمتر مربع فضاهای عمرانی در ۳ پارک در دستور کار شهرداری مشهد قرار گرفته است.[۲۷]
پارک جنگلی وکیل آباد
پارک جنگلی وکیل آباد نزدیکترین ییلاق عمومی مشهد است که در فاصله ۸ کیلومتری شمال غرب مشهد قرار گرفته و بلوار عریض وکیل آباد – میدان آزادی را به روستا و پارک جنگلی وکیل آباد متصل مینماید. مساحت وکیل آباد بیش از ۷۰ هکتار و دارای رودخانه فصلی است.[۲۸]
باغ وحش وکیل آباد
در جنوب غربی مشهد و هم جوار با پارک جنگلی وکیل آباد، باغ وحش وکیل آباد، تنها باغ وحش مشهد و استان خراسان رضوی قرار دارد؛ این باغ وحش دارای حیوانات گوشتخوار، علفخوار، آبزی، خزنده و پرندگان مختلف است.[۲۹]
تقسیمات شهری
مناطق شهری
مشهد حدود ۵۶۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. این شهر دارای ۱۳ منطقه شهری است.
شهرک صنعتی مکانی است دارای محدوده و مساحت معین برای استقرار مجموعهای از واحدهای صنعتی، پژوهشی و فنآوری، و خدمات پشتیبانی ازقبیل طراحی مهندسی، آموزشی، اطلاعرسانی مشاورهای، بازرگانی، که تمام یا پارههایی از امکانات زیربنایی و خدمات ضروری را به نوع و وسعت شهرک و ترکیب فعالیتهای آن در اختیار واحدهای مذکور قرار میدهد.[۳۰]
شهرک گلبهار، بینالود، طوس، کاویان، کلات، ماشینسازی، باغچه و ناحیهٔ امانآباد مشهد، جزو شهرکهای صنعتی اطراف این شهر محسوب میشوند.[۳۱]
شهرکهای مشهد
در مشهد، شانزده شهرک وجود دارد:
- شهرک نوفل لوشاتو
- شهرک ابوذر
- شهرک انقلاب
- شهرک بهارستان
- شهرک گلشهر
- شهرک شهید رجایی (مشهد)
- شهرک شهید بهشتی (مشهد)
- شهرک رضوی
- شهرک باهنر
- شهرک آزادگان
- شهرک طرق
- شهرک لشکر
- شهرک غرب (قاسمآباد)
- الهیه (مشهد)
- شهرک مهرگان
- شهرک قدس (مشهد)
سیاست
شورای شهر مشهد
کمیتههای نظارتی: [۳۲]
- کمیته نظارتی شمال غرب
- کمیته نظارتی شمال شرق
- کمیته نظارتی جنوب غرب
- کمیته نظارتی جنوب شرق
کمیسیونها: [۳۲]
- کمیسیون فرهنگی و اجتماعی
- کمیسیون امور فنی، عمرانی
- کمیسیون حمل و نقل و ترافیک
- کمیسیون خدمات شهری و محیط زیست
- کمیسیون برنامه و بودجه و امور اداری
- کمیسیون مشارکتهای کلان اقتصادی
شهرداری مشهد
شهردار کنونی شهر مشهد صولت مرتضوی است. بودجه شهرداری مشهد در سال ۱۳۹۱ بالغ بر ۵۷۸۴ هزار میلیارد تومان است.[۳۳]
حوزهٔ شهردار
حوزهٔ شهردار، حوزهٔ زیر نظر شخص شهردار مشهد و به منظور ایجاد هماهنگی و اعمال مدیریت در واحدهای حوزهٔ شهردار و نیز اعمال نظارت و کنترل مجموعه واحدهای شهرداری بویژه مدیران مناطق تشکیل شده است. میزان اختیارات و مسئولیتهای این حوزه از سوی شهردار وقت طی ابلاغ داخلی تعیین و مشخص میگردد.[۳۴]
اقتصاد
الگوهای کشت زعفران در جهان | |
|
|
— مناطق عمده. | |
— مناطق کوچک رو به رشد. | |
— مناطق دارای تولید اندک. | |
— مراکز تجاری عمده (فعلی). | |
— مراکز تجاری عمده (در گذشته). |
اقتصاد مشهد بیشتر بر رویزعفران، زرشک، نبات، آجیل وخشکبار و همچنین چرم صنعتی (به صورت زینتی) و صنعت فرشقرار دارد، و از سویی مشهد دومین قطب تولید خودرو در ایران است.[۳۵] به علاوه نباید از درآمدزایی ناشی از زائران حرم رضوی و توریستها غافل شد. از دیگر محصولات مهم کشاورزیمشهد غلات، چغندر قند ومحصولات جالیزی میباشند.
از صنایع موجود در مشهد میتوان به صنایع غذایی، پوشاک، چرم، تولید مصالح ساختمانی، صنایع فلزی و صنایع دستی نیز اشاره کرد که از این میان حدود ۴۰ درصد صنایع مشهد متعلق به صنایع غذایی، صنایع فلزی و صنایع دستی است.[۳۶]
صنایع
صنایع غذایی، نساجی، شیمیایی و کانی غیرفلزی و صنایع قطعهسازی و فولاد کشاورزی از عمدهترین صنایع مشهد به شمار میآیند.
شهر مشهد به جهت موقعیت مذهبی، صنعتی و اقتصادی بعد از تهران دومین شهر بزرگ و پر جمعیت ایران محسوب میشود. مشهد را چون بر سر راه ابریشم (بین شرق و غرب و راه ادویه بین شمال و جنوب در آسیای میانه و اقیانوس هند واقع است، میتوان پایتخت اقتصادی و مرکز مبادلات میان قارهای آسیای میانه نامید. در جغرافیای جهانگردی، مکانهای مذهبی به عنوان نیرومندترین قطب جذب مسافران شناخته شدهاست و در ایران شهر مشهد بزرگترین زیارتگاه محسوب میشود. همه ساله میلیونها زائر از سراسر ایران وکشورهای اسلامی برای زیارت حرم علی بن موسیالرضا به این شهر میروند. آستان قدس رضوی از عظیمترین و با شکوهترین اماکن مذهبی ایران و جهان به شمار میرود که در آن دین و هنر اسلامی به هم پیوند خوردهاست. در این محل، چه بسا که هنرمندان، عمرشان را برای ساختن مناره یا ایجاد محرابی به پایان رسانده باشند.
مشهد دومین قطب تولید خودرو در ایران است.[۳۵]
مشهد با دارا بودن بیش از نیمی از هتلهای کشور، قطب مهم توسعه گردشگری ایران محسوب میشود و برگزاری نمایشگاههای گردشگری موجب افزایش آشنایی مردم و بازدیدکنندگان با قابلیتهای استان خراسان رضوی و از جمله مشهد در این بخش میشود.
انرژی فسیلی
نیروگاه نیروگاه مشهد، نیروگاه طوس، نیروگاه فردوسی، نیروگاه بادی بینالود ونیروگاه سیکل ترکیبی شریعتی از مهمترین نیروگاههای شهر مشهد هستند.
مراکز تجاری
از مراکز بزرگ تجاری این شهر میتوان به زیستخاور، یاقوت مصلی، الماس شرق، وصال، پروما، تابان، کیان سنتر، بازار رضا، آفتاب، گوهرشاد، بازار مرکزی، شهر شب، مجتمع تک، مجتمع تابان، رویال سنتر، قسطنطنیه، ونک، شهدا، مجد و کوهسنگی اشاره کرد. به دلیل وجود جاذبههای فراوان تاریخی-مذهبی و فرهنگی در مشهد، درحال حاضر نیمی از هتلها و هتلآپارتمانهای ایران در شهر مشهد قرار دارند.
نمایشگاه بینالمللی مشهد امروزه بهعنوان بزرگترین و فعالترین نمایشگاه بینالمللی تجاری در ایران بعد از نمایشگاه بینالمللی تجاری تهران فعالیت میکند. مشهد بعلت همجواری با کشورهای آسیای میانه و موقعیت صنعتی سالانه میزبان دهها نمایشگاه بینالمللی است. در حال حاضر مدیریت سایت رسمی نمایشگاههای ایران به عهده نمایشگاه مشهد است.
پیشینه قالی مشهد
قالیبافی در شهر مشهد حدود پنج قرن قدمت دارد. یکی از قدیمیترین فرشهای مشهد که موجود است، نوعی فرش نماز (سجاده) است که توسط شاه طهماسب به سلیمان باشکوه در سال ۱۵۵۶ هدیه شده است. این فرشها در سه درجه کیفیتی در کارگاه سلطان ابراهیم میرزا، فرزند سام میرزا، و برادرزاده شاه طهماسب، ساخته می شده است. یکی از انواع درجه یک آن تا چند سال پیش در لندن بود و به اعتقاد برخی در حال حاضر در اختیار کلکسیونر معروف، شیخ سعود آل ثانی قطری است. تعدادی از نمونههای درجه دوم و سوم هنوز در موزه توپکاپی موجود میباشند.
در قرن ۱۹ و ۲۰ محبوبیت قالی مشهد به حدی رسید که از آن علاوه بر استفاده در داخل کشور، برای صادرات نیز بهره میجستند؛ الیاف پشمی به کار رفته در این فرشها به شدت صیقل داده میشدند تا رنگ را بهتر به خود جذب کنند، اما این عمل از دیگر سو باعث کاهش عمر فرشها نیز میگشت، و این عاملی بود که تصویر بدی از قالی مشهد در اذهان شکل گیرد، تا جایی که صادرات این فرش به اروپا به طور چشمگیری کاهش یافت؛ متاسفانه قالیهای بهجایمانده از آن دوران نیز همگی در معرض فرسایش قرار دارند…[۳۷]
جمعیتشناسی
شهر مشهد، در سدهٔ اخیر از رشد جمعیت بالایی برخوردار بودهاست. در نخستین سرشماریرسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر، با ۲۴۱٬۹۸۹ نفر جمعیت پس از شهرهای تهران، تبریز و اصفهان، چهارمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری بعدی و در سال ۱۳۴۵، این شهر پس از تهران و اصفهان، جایگاه سوم را در بین شهرهای ایران داشت. در سرشماری سال ۱۳۵۵، مشهد، پس از تهران، دومین شهر پرجمعیت ایران بود و تا آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۰، همین جایگاه را داشتهاست.[۳۸]
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ خورشیدی، جمعیت شهر مشهد در این سال، بالغ بر ۲،۷۴۹،۳۷۴ تن بودهاست.[۶]
مردان | سن | زنان |
---|---|---|
۶۶٬۷۹۸ | ۶۵+ | ۶۱٬۸۵۷ |
۳۰٬۳۱۸ | ۶۰-۶۴ | ۲۸٬۶۹۷ |
۳۴٬۳۲۱ | ۵۵-۵۹ | ۳۴٬۶۹۳ |
۵۷٬۲۱۶ | ۵۰-۵۴ | ۵۵٬۰۴۲ |
۷۴٬۵۳۷ | ۴۵-۴۹ | ۷۱٬۸۳۴ |
۸۵٬۵۷۳ | ۴۰-۴۴ | ۸۳٬۰۳۰ |
۱۰۰٬۴۷۱ | ۳۵-۳۹ | ۹۸٬۸۰۳ |
۱۱۵٬۵۱۹ | ۳۰-۳۴ | ۱۱۰٬۳۱۱ |
۱۵۳٬۷۵۲ | ۲۵-۲۹ | ۱۵۰٬۰۳۲ |
۱۷۸٬۲۱۹ | ۲۰-۲۴ | ۱۹۰٬۰۳۱ |
۱۷۳٬۹۳۷ | ۱۵-۱۹ | ۱۷۳٬۹۳۷ |
۱۳۳٬۶۴۲ | ۱۰-۱۴ | ۱۲۸٬۱۴۵ |
۱۲۰٬۹۷۸ | ۵-۹ | ۱۱۶٬۶۱۴ |
۱۲۲٬۲۸۹ | ۰-۴ | ۱۱۶٬۵۹۶ |
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در مشهد به قرار زیر بود:[۴۰]
فرهنگ و هنر
سینما، تئاتر و نگارخانهها
سینماهای فعال شهر به ترتیب تعداد تماشاگر: هویزه، آفریقا، سیمرغ، قدس، بهمن، رسالت، الماس شرق و پیروزی میباشند.[۴۱]
نگارخانههای فعال مشهد نیز عبارتند از: نگارخانه میرک، نگارخانه پارسه، نگارخانه رضوان، نگارخانه سروش، نگارخانه نارون و نگارخانه آبان.[۴۲]
فرهنگسراها
مشهد دارای فرهنگسراها و مراکز فرهنگی متعددی است. برخی فرهگنسراها و نگارخانههای مشهد عبارتند از: خانه هنرمندان مشهد، فرهنگسرای جهاد دانشگاهی مشهد، مجتمع فرهنگی هنری امام رضا، فرهنگسرای بهشت، فرهنگسرای علوم و نجوم، فرهنگسرای پایداری و مرکز آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی.
کتابخانهها
مشهد دارای کتابخانههای زیادی است که در زیر به ۳۲ مورد از مهمترین کتابخانههای این شهر اشاره میشود:
کتابخانه آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین و جامع ترین کتابخانههای ایران شامل کتابخانه مرکزی، ۱۰ کتابخانه تخصصی و ۱۷ کتابخانه وابسته در شهر مشهد با مجموع ۲۲۹۵۴۲۸۷ منبع اطلاعاتی از جمله ۳۶۳۴۵۰۸ کتاب چاپی و ۱۴۱۴۸۱ کتاب نفیس خطی و چاپ سنگی و نیز با داشتن ۵۵۰۰۰۰ نفر عضو، متشکل از آقایان و بانوان و نیز فضای مطالعاتی بالغ بر ۹۳۱۶۴ متر مربع. سایر کتابخانهها:کتابخانه امامین همامین، کتابخانه آیت الله العظمی خویی، کتابخانه باقر العلوم، کتابخانه تخصصی دفاع مقدس، کتابخانه ثارالله، کتابخانه حضرت ابوالفضل، کتابخانه دکتر شریعتی، کتابخانه دهخدا، کتابخانه راشد اتوبوسرانی، کتابخانه رضوی، کتابخانه سید الشهداء، کتابخانه شهداء، کتابخانه شهید آوینی، کتابخانه شهید باهنر، کتابخانه شهید ربائی (مسجد المنتظر)، کتابخانه شهید رجائی، کتابخانه شهید فهمیده، کتابخانه شهید مدرس، کتابخانه شهید مطهری، کتابخانه شهید مفتح، کتابخانه شهید نواب صفوی، کتابخانه شهید هاشمی نژاد، کتابخانه علامه طباطبائی، کتابخانه عمومی طبرسی، کتابخانه فردوس۲، کتابخانه فردوسی، کتابخانه فرزانه جامع، کتابخانه قائمیه، کتابخانه گاما، کتابخانه مجتمع فرهنگی مهر، کتابخانه مدرسه علمیه نرجس، کتابخانه مسجد امام رضاو کتابخانه هجرت[۴۳]
نشریات
نشریات مهم مشهد عبارتاند از روزنامه خراسان و روزنامه قدس که در سطح کشوری منتشر میشوند و روزنامه شهرآرا مجله که مخصوص شهر مشهد و ماهنامه طنز و کاریکاتور بچه مشد اولین ماهنامه طنز و کاریکاتور پس از انقلاب در مشهد میباشد
موزهها
در سطح شهر مشهد حدود ۱۵ موزه مشغول فعالیت هستند. مجموعه موزهها یا گنجینههای آستان قدس رضوی که در محدوده حرم علی بن موسیالرضا قرار دارد و یکی از بزرگترین موزههای کشور و دارای ده موزه جداگانه است، موزه توس واقع در کهنشهر توس در کنار آرامگاهحکیم توس، موزه نادری واقع در باغ نادری در کنار آرامگاه نادرشاه افشار، موزه آب، موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد، موزه بزرگ تاریخ طبیعی خراسان از جمله موزههای سطح شهر مشهد هستند.
- موزه مرکزی آستان قدس رضوی
هدف از ایجاد این مرکز فرهنگی در حرم علی بن موسیالرضا غرفه اشیای نفیس و گران بها و نادر بوده که در طی زمان توسط ارادتمندان بهاهل بیت به رضا تقدیم شدهاست. این مکان پس از آخرین تغییرات در سال ۱۳۷۸ شمسی افتتاح گردید. موزه جدید هم اکنون دارای یازده موزه با موضوعات مختلف است.
طبقه همکف ساختمان به محل نگهداری و نمایش گنجینه هدایای علی خامنهای اختصاص یافتهاست. این اشیاء توسط شخصیتهای داخلی و خارجی به خامنهای هدیه شدهاست.
- موزه بزرگ خراسان رضوی
طراحان موزه بزرگ خراسان رضوی با الهام از نقشه و طرح بنای هارونیه و عمارت خورشید ساختمان موزه بزرگ خراسان رضوی را آغاز نمودند. سنگ بنای اولیه این موزه را شهرداری مشهد پی ریزی شدهاست. مکان این موزه در زمینی به وسعت ۴۹۰۰ متر مربع در بوستان کوهسنگی واقع شده و از پروژههای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی است.
اجرای این طرح در ۱۲ طبقه و زیر بنای تقریبی ۱۸۰۰۰ متر مربع در سال ۸۲ از سوی شهرداری مشهد به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی واگذار شد که در آن بخشهای مختلفی از جمله فضاهای موزهای متنوع، اتاق پژوهشگران، محل نمایش نمایش دائمی اشیاء، فضای اداری و… پیش بینی شدهاست.
- موزه بنیاد شهید
این مکان که در فضای اداری بنیاد شهید واقع شده در ابتدای بلوار مدرس قرار دارد، و گوشههایی از جنگ ایران و عراق را به نمایش میگذارد. بیشترین اشیای موجود، از سوی خانواده کشتهشدگان جنگ به این موضوع اهدا شدهاست.
- موزه مردم شناسی رباط ویرانی
این موزه با هدف معرفی جایگاه و اهمیت مشاغل سنتی و بومی مشهد در سال ۱۳۸۵ شمسی در محل رباط ویرانی از بناهای تاریخی دوره تیموری و صفوی ایجاد گردیدهاست. رباط ویرانی بنایی است سرپوشیده که در قرون و سدههای پیشین در راه کاروانرو نیشابور به توس واقع بوده اما امروزه در محور گردشگری مشهد شاندیز در ویرانی ۱۹ واقع است.
- موزه علوم و تاریخ طبیعی خراسان
سازمان آموزش و پرورش خراسان رضوی با هدف ارتقای سطح اطلاعات عموم علاقه مندان در سال ۱۳۷۷ شمسی اقدام به تاسیس موزه علوم و تاریخ طبیعی خراسان نمود. بخشی از اشیاء ارزشمند این موزه اهدایی نمونههایی توسط مردم بودهاست.
- موزه علوم زمین
این مکان در وسعتی حدود ۴۵۰ مترمربع در سال ۱۳۸۵ شمسی به بهرهبرداری رسید که از بخشهای مختلف آن میتوان به سالن مرکزی با تنوعی از نمونه سنگها، کانیها، فسیل، مخزن با بیش از هزار نمونه، سالن نمایش فیلم و کارگاه اشاره کرد.
- موزه تاریخ طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی
پروژه احداث موزه تاریخ طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با مساحت تقریبی ۲۰۰ متر در سال ۱۳۸۷ در محل اداری واقع در بلوار وکیل آباد مورد بهرهبرداری قرار گرفت. این مجموعه شامل ۲۲ زیستگاه مصنوعی از جمله منطقه دشتی، کویری تپه ماهوری استپی، کوهستانی جنگلی، باتلاقی، نی زار، خور، آبهای ساحلی و دریا است که در آن بیش از ۳۰۰ نمونهٔ تاکسیدرمی شده نظیر ۱۷ گونه پستاندار، ۱۱۰۰ گونه پرنده، ۳ گونه خزنده، ۵ نوع سنگواره و ۳۹ تابلو حشرات است.
- گنجینه آب
این مکان در سال ۱۳۷۸ ش توسط کارشناسان آب منطقهای خراسان واقع در بلوار سازمان آب افتتاح گردید. هدف از ایجاد چنین مجموعهای آشنایی، بررسی و شناخت سازههای آبی قدیمی استان از قبیل شیوههای آبیاری سنتی، آداب و رسوم مرتبط با آب در مناطق مختلف، معرفی تکامل و پیشرفت صنعت آب، پل بندها، نحوه عملکرد بخدانها، آبانبارها و قناتها و روی هم رفته ارائه اطلاعات و مستندات به علاقمندان است.
- موزه مردم شناسی حمام مهدی قلی بیک
این موزه در کنار مقبره امیر غیاث الدین ملکشاه در ضلع غربی حرم رضوی واقع شدهاست.
- موزه فردوسی و شاهنامه توس
ساختمان این موزه همزمان با بنیان آرامگاه فردوسی در بخشی از محوطه باغ برای چایخانه سنتی طراحی و سپس اجرا گردید. بعدها این بنا به موزه تغییر کاربری داد و در آن اشیاء مرتبط و آثار به دست آمده از توس و روزگار فردوسی برای بازدید فرهنگ دوستان به نمایش گذاشته شدهاست.
- موزه آرامگاه نادری
این موزه در محل آرامگاه نادری در چهارراه شهدا مشهد واقع است. فضای وسیع سالن موزه دارای ویترینهایی است که در آن بیشتر اقلام جنگی و جنگاوری از عصر افشاریه و قاجار در معرض دید عموم قرار گرفتهاست.
- مکانهای مذهبی
دیگر مسجدها، حسینیهها و امامزادهها از جمله مکانهای مذهبی هستند که دارای زیارت کنندگان فراوانی هستند.
مسجد جامع گوهرشاد واقع در محدوده حرم رضوی، مسجد هفتاد و دوتن، مسجد و حسینیه کرامت، امامزاده ناصر و یاسر و آرامگاه امامزاده یحیی بن زید، آرامگاه خواجه اباصلت، آرامگاه خواجه مراد، آرامگاه پیر پالاندوز، آرامگاهشیخ نخودکی، گنبد خشتی، گنبد سبز،آرامگاه خواجه ربیع از جمله مکانهای مذهبی مشهد هستند.
مکانهای ورزشی
مشهد دربردارندهٔ مجموعهها و اماکن ورزشی بسیار و چندین پیست ورزشی است که در ادامه به انها اشاره شده است:
مجموعههای ورزشی
مجموعههای ورزشی ورزشگاه تختی مشهد، مجموعههای ورزشی آستان قدس رضوی، مجتمع فرهنگی ورزشی یاس، استخرهای ارمغان، کاظمیان، هلال احمر و شهید بهشتی، مجموعه ورزشی موجهای آبی را میتوان بعنوان نمونه یاد کرد. گفتنی است در سال ۱۳۹۰ بزرگترین مجموعه آبی سرپوشیده طبقاتی آسیا با نام پارک ساحلی آفتاب در مشهد افتتاح گردید.
استادیومهای ورزش
در این بخش میتوان استادیوم ثامن، ورزشگاه امام رضا و استادیوم تختی را نام برد.
ورزشگاه ثامن مشهد دومین ورزشگاه ایران پس از ورزشگاه آزادی است که به اسپایدر کم دوربین عنکبوتی مجهز شده است.[۴۴]
ورزشگاه امام رضا نیز شامل ۱۴ سالن ورزشی در زیر جایگاه تماشاگران استادیوم است، این استادیوم ۲۵ هزار نفره تا زادروز علی ابن موسیالرضا، در سال ۱۳۹۱ به طور کامل به بهرهبرداری خواهد رسید؛ اولین چمن مصنوعی مورد تایید فیفا در کشور، در این استادیوم اجرا خواهد شد که ناظران فیفا برای تایید استاندارد آن چهار مرحله بازدید خواهند داشت؛ میزان افرادی که در یک روز در این مجموعه ورزش میکنند ۳۵۰۰ نفر است در حالی که این رقم در استادیوم آزادی معادل ۲۵۰۰ نفر است.[۴۵]
هتلهای مشهد
این شهر دارای هتلهای بیشماری است و این به خاطر زائر پذیر بودن ان در تمام ایام سال است. بزرگترین هتل مشهد، هتل بینالمللی قصر طلایی با ۴۰۰ اتاق میباشد.
هتلهای ۵ ستاره مشهد عبارتند از: هتل بینالمللی قصر طلایی – هتل مجلل درویشی- هتل هما ۲- هتل پارس – قصرالضیافه-هتل مدینه الرضا-هتل پردیسان و …
هتلهای ۴ ستاره مشهد عبارتند از:هتل قصر- هتل اترک – هتل جواد – هتل فردوسی – هتل ایران – هتل میثاق – هتل توس – هتل فردوس و …
هتلهای ۳ ستاره مشهد عبارتند از: هتل هاترا- هتل تهران- هتل پارمیدا و…
پیستهای ورزشي
پیست دوچرخهسواری مشهد که در سال ۱۳۹۰ به عنوان مجهزترین پیست دوچرخهسواری کشور معرفی گردید[۴۶][۴۷]؛ پیست اتوموبیلرانی، پیست موتورسواری و پیست موتورکراس که همه در ۱۰ کیلومتری جاده مشهد – شاندیز واقع میباشند؛ پیست اسکیت بلوار شهید باهنر، پیست اسکیت کوهسنگی،پیست اسکی شیرباد مشهد، پیست اسکی سنتی کوههای آب و برق مشهد و پیست سوارکاری مشهد نیز از دیگر پیستهای ورزشی مشهد میباشند.[۴۸]
اولین زمین چمن گلف کشور ایران نیز در مجموعه ثامن شهر مشهد واقع شده است[۴۹]
آموزش
این شهر با دارا بودن مراکز دانشگاهی و آموزش عالی بسیار بویژه دانشگاه فردوسی مشهد با بیش از ۲۳ هزار دانشجوی داخلی و خارجی[۵۰]و دانشگاه بینالمللی امام رضا و نیز دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد و واحد بینالملل دانشگاه فردوسی مشهد عملاً به قطب دوم دانشگاهی کشور پس از تهران مبدل شدهاست. علاوه بر آن شهرداری مشهد در سال ۱۳۸۷ توسط سازمان بینالمللی کلان شهرهای جهان به عنوان دومین مقر آموزشی این سازمان پس از مونترال در کانادا انتخاب شد.[۵۱]
حملونقل
فاصلهٔ مشهد با شهرهای بزرگ[۵۲]
نام شهر | فاصله (کیلومتر) |
---|---|
زاهدان | ۹۴۲ |
اصفهان | ۱۲۲۲ |
اهواز | ۱۷۶۸ |
بندرعباس | ۱۳۷۴ |
بابل | ۷۳۴ |
تبریز | ۱۴۳۲ |
تهران | ۸۹۴ |
رشت | ۱۰۶۷ |
شیراز | ۱۳۷۴ |
یزد | ۹۲۲ |
کرمانشاه | ۱۴۸۰ |
جابجاییهای درون شهری
حمل و نقل در شهر مشهد بر عهده سازمان تاکسیرانی، شرکت واحد اتوبوسرانی و شرکتهای خصوصی، تاکسیتلفنیها و مینیبوسها و خطوط مترو است.
قطار شهری مشهد
خط یک قطار شهری مشهد جنوب و شمال غرب شهر را در کمتر از ۵۰ دقیقه به هم متصل میکند. لازم است ذکر شود که روزانه حدود ۱۰۰ هزار نفر از طریق این خط جابجا میشوند. در ابتدای راهاندازی خط یک، مدت زمان سوار نمودن مسافر هر ۳۵ دقیقه بود که این زمان در حال حاضر به تقریبا ۸ دقیقه کاهش پیدا کرده است. هم چنین در ابتدای راهاندازی، قیمت بلیط تک سفره ۳۰۰ تومان بود و در حال حاضر ۵۰۰ تومان میباشد.[۵۳]
بر اساس پیش بینیها، شهر مشهد نیازمند ۴ خط قطار شهری است.
- مسیر شماره ۱ LRT به طول ۲۶ کیلومتر از فرودگاه شهید هاشمینژاد تا منطقه وکیلآباد
- مسیر شماره ۲ مترو به طول ۱۴ کیلومتر از انتهای طبرسی شمالی تا میدان فضل بن شاذان
- مسیر شماره ۳ مترو به طول حدود ۲۴ کیلومتر از شهرک ابوذر تا قاسمآباد
- مسیر شماره ۴ مترو به طول ۱۴ کیلومتر از شهرک شهید رجایی به خواجه ربیع
در طرح قطار شهری مشهد، توسعه خطوط ریلی به شهرهای جدیدی چون گلبهار و بینالود نیز پیش بینی و تصویب شدهاست.[۵۴]
بزرگراهها
در کلانشهر مشهد تقریبا ۸۰ کیلومتر بزرگراه داخل شهری وجود دارد که با وجود توسعه آنها ولی طرح اصلی و پایهٔ اکثریت آنها به قبل از انقلاب اسلامی بر میگردد.[نیازمند منبع]
برخی بزرگراههای مشهد عبارتند از:
بزرگراه میثاق، بزرگراه شهید کلانتری، بزرگراه امام علی، بزرگراه نمایشگاه، بزرگراه وکیلآباد، بزرگراه آزادی، بزرگراه غدیر، بزرگراه شهید بابانظر، بزرگراه شهید میرزایی، بزرگراه شهید چراغچی و بزرگراه سلسله الذهب.
فرودگاه
این فرودگاه درسال ۱۳۳۰ در محل زائرسرای فعلی احداث شد. پیش از آن در محل میدان پانزده خرداد باندی خاکی جهت فرود هواپیماهای کوچک نظامی وجود داشت که محل استقرار قبضههای ضدهوائی بود.
در سال ۱۳۴۶ باند جدید فرودگاه مشهد ازنوع بتن و پایگاه پدافند نیروی هوائی مورد بهرهبرداری قرارگرفت که روزانه یک پرواز از نوع DC۳ درمسیر تهران-مشهد و پروازهای آموزشی و ایرتاکسی علاوه بر پروازهای نظامی ازآن استفاده میکردند.
با افزایش پروازها و ورود هواپیماهای DC۸ و متعاقباً بوئینگ ۷۲۷،۷۳۷،۷۰۷ وایرباس درسال ۱۳۵۷ پارکینگ و ترمینال جدید برج مراقبت پرواز و ساختمانهای جانبی فرودگاه جدید مورد بهرهبرداری قرارگرفت.
پس از پایان جنگ ایران و عراق، فرودگاه مشهد به فرودگاه شهید هاشمینژاد تغییر نام داد.[۵۶]
ارتباطهای بینالمللی
کنسولگریها
- افغانستان
- پاکستان
- ترکمنستان
- عربستان سعودی
- قرقیزستان
- قزاقستان
- عراق
- ترکیه
شهرهای همپیوند و خواهرخوانده
شهرهای خواهرخواندهٔ مشهد عبارتند از:[۶۷]
- ارومچی، چین
- لاهور، پاکستان
- کراچی، پاکستان
- میلان، ایتالیا
- فرزنو، ایالات متحده آمریکا
- کوالالامپور، مالزی
- مونیخ، آلمان
- کربلا، عراق
- نجف، عراق
منابع
- http://www.khorasan.ir/Portals/4/sitedigar/sarshomari90/shahrestanha-jamiat-90.xlsx%7C
- «تراکم در شهرها». شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. بازبینیشده در ۲۹ اوت ۲۰۰۹.
- «امار نامه شهرداری مشهد ۱۳۹۰». بازبینیشده در ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۱۳.
- http://www.khorasan.ir/Portals/4/sitedigar/sarshomari90/shahrestanha-jamiat-90.xlsx%7C
- http://www.khorasan.ir/Portals/4/sitedigar/sarshomari90/shahrestanha-jamiat-90.xlsx%7C
- «به نقل از جام جم آنلاین» (فارسی).
- «معاون وزیر خارجه: سالانه یک میلیون مسافر خارجی به مشهد سفر میکنند.» (فارسی).
- «به نقل از مشرق نیوز» (فارسی).
- «مشهد». موسسه فرهنگی جام طهور. بازبینیشده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
- «تاریخ ایران قبل از اسلام». آشنایی با ایران. بازبینیشده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
- به:۱۲٫۰ ۱۲٫۱ مروارید، محمدرضا. «تاریخ مشهد». Imam Reza (A.S.) Network. بازبینیشده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
- ↑ پرش به بالا به:۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ ۱۳٫۴ «تاریخچه شهر مشهد» (فارسی).
- به:۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ «وجه تسمیه و پیشینه تاریخی مشهد»(فارسی). وبگاه اداره کل استان خراسان رضوی. بازبینیشده در ۲۲ بهمن ۱۳۹۰.
- کریمی شرودانی، محمود. «نادرشاه افشار». موسسه فرهنگی و هنری نور راسخون، ۹ تیر ۱۳۸۹. بازبینیشده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
- «وجه تسمیه «مشهد»» (فارسی).
- «تاریخچه شهر مشهد» (فارسی). وبگاه شهر الکترونیک مشهد، ۳۱ شهریور ۱۳۸۳. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۸۶.
- «تاریخچه شهر مشهد» (فارسی). وبگاه آفتاب. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۸۶.
- «تاریخ مشهد» (فارسی). وبگاه شبکه امام رضا. بازبینیشده در ۵ دی ۱۳۸۶.
- «مشهد، پایتخت معنوی ایران اعلام شد.» (فارسی).
- «ویژگیهای طبیعی مشهد» (فارسی). وبگاه شهر الکترونیک مشهد، ۳۱ شهریور ۱۳۸۳. بازبینیشده در ۴ دی ۱۳۸۶.
- «زمینشناسی مشهد» (فارسی). زمین شناسان مشهد.
- به:۲۳٫۰ ۲۳٫۱ «آب و هوای مشهد» (انگلیسی). وبگاه ودربیس. بازبینیشده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۰.
- «معماری و شهرسازی مشهد» (فارسی). پایگاه جامع اینترنتی شهرداری مشهد.
- «بانک اطلاعات شهر مشهد» (فارسی).
- «پایگاه اطلاع رسانی شهر مشهد مقدس» (فارسی).
- «پارک جنگلی طرق» (فارسی). سایت شهرداری مشهد.
- «پارک جنگلی وکیل آباد» (فارسی). سایت تبیان.
- «اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی» (فارسی).
- «شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی» (فارسی).
- «شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی» (فارسی).
- به:۳۲٫۰ ۳۲٫۱ پایگاه اطلاع رسانی شورای اسلامی شهر مشهد،
- رییس شورای شهر مشهد:رسانهها هر جا تخلف دیدند، فریاد بزنند
- به:۳۴٫۰ ۳۴٫۱ پورتال شهرداری مشهد، بخش درباره حوزه شهردار.
- به:۳۵٫۰ ۳۵٫۱ «وزارت کشور، مرجع شهرهای ایران» (فارسی).
- «اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی» (فارسی).
- «Mashad Rugs: Guide to Mashhad Carpet» (انگلیسی).
- به:۳۸٫۰ ۳۸٫۱ جمعیت شهرهای موجود کشور و متوسط رشد سالانه آنها به ترتیب حروف الفبا، نشریات مرکز آمار ایران
- پ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بازبینیشده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۰.
- فهرست نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران * شماره کتابشناسه ملّی:۲۸۹۰۶۹۰ *عنوان و نام پدیدآورنده:طرح بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ عمومی کشور (شاخصهای غیرثبتی){گزارش}:گزارشهای پیشرفت طرحها وکلان شهرها/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس *بهاء:۱۰۰۰۰۰ ریال-شابک:۷-۶۸-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۵ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)*یادداشت:عنوان دیگر:طرح و بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ عمومی کشور (شاخصهای غیرثبتی) سال ۱۳۸۹ *توصیفگر:شاخصهای غیرثبتی+شاخصهای فرهنگی+گزارشهای پیشرفت طرحها و کلان شهرها *توصیفگر:ایران ۳۸۶۲۸۹ *تهران۱۹۹۰۶۶ /مشهد۲۹۲۳۴۱ /اصفهان ۱۷۰۰۱۷/تبریز۱۸۴۸۱/کرج ۲۷۸۲۵۲/شیراز۲۵۱۷۰۳/اهواز۱۷۶۴۰۳/قم۲۷۰۸۷۷ *شناسنامه افزوده:واعظی، منصور،۱۳۳۳-۷۳۵۰۶۸ *شناسنامه افزوده:شرکت پژوهشگران خبره پارس /شورای فرهنگ عمومی *مرکز پخش:خیابان ولیعصر، زرتشت غربی، خیابان کامبیز، بخش طباطبایی رفیعی، پلاک۱۸، تلفن:۷-۸۸۹۷۸۴۱۵ ketabnashr@gmail.com *لیتوگرافی، چاپ وصحافی:سازمان چاپ و انتشارات اوقاف
- «پایگاه تخصصی گردشگری خراسان» (فارسی).
- «بانک اطلاعات شهروند (مشهد)» (فارسی).
- «بانک اطلاعات شهروند-کتابخانه ها» (فارسی).
- اخبار۱، ورزشگاه ثامنالائمه به دوربین عنکبوتی مجهز میشود.
- اخبار۲، ورزشگاه امام رضا سال ۹۱ افتتاح میشود.
- «مجهزترین پیست دوچرخه سواری کشور در مشهد مقدس افتتاح شد = ۷ اسفند ۱۳۹۰» (فارسی). وبگاه وزارت ورزش و جوانان.
- «پیست مشهد تاثیر بسزایی در رشد دوچرخه سواری خواهد داشت = ۷ اسفند ۱۳۹۰» (فارسی). وبگاه فدراسیون دوچرخهسواری جمهوری اسلامی ایران.
- بانک اطلاعات شهروند، شهر الکترونیک مشهد.
- «اولین زمین گلف کشور در مشهد احداث میشود» (فارسی). خبرگزاری مهر. بازبینیشده در ۸ اسفند ۱۳۹۰.
- «بیش از ۲۳ هزار دانشجو در این دانشگاه تحصیل میکنند»(فارسی).
- «مشهد به عنوان مرکز آموزش متروپلیس انتخاب شد.»(فارسی).
- «مسافت شهرهای ایران». ایرانگردی و جهانگردی، ۱۳۹۱/۱۰/۳. بایگانیشده از نسخهٔ اصلی در ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳. بازبینیشده در ۱۳۹۱/۱۰/۳.
- پایگاه اطلاع رسانی شهرداری مشهد – مشهد نیوز
- «سوالات متداول» (فارسی). وبگاه شرکت بهرهبرداری قطار شهری مشهد و حومه. بازبینیشده در ۲۳ بهمن ۱۳۹۰.
- [//en.wikipedia.org/wiki/Mashhad
- «همشهری آنلاین». بازبینیشده در ۲۳/۰۱/۲۰۱۲.
- «همشهری آنلاین». بازبینیشده در ۲۳/۰۱/۲۰۱۲.
- «افتتاح اولین نیروگاه بیوگاز سوز از دفنگاه زباله شهر مشهد درکشور» (فارسی). وزارت نیرو – سازمان انرژیهای نو ایران (سانا). بازبینیشده در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۱.
- «حضور شهردار کراچی در نخستین نیروگاه بیوگاز خاورمیانه»(فارسی). وبگاه سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۱.
- «شهردار مشهد: سومین نیروگاه بیوگاز مشهد بزودی نصب میشود» (فارسی). خبرگزاری ایسنا. بازبینیشده در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۱.
- «استفاده از انرژی نیروگاه بیوگاز مشهد در راستای حفاظت از محیط زیست» (فارسی). وبگاه مقالات دانشگاهی و کتب استادان دانشگاه فردوسی مشهد. بازبینیشده در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۱.
- «کاهش ۲۰ درصدی مشکلات زیست محیطی در مشهد»(فارسی). پایگاه اطلاعرسانی شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۱.
- «کاهش ۲۰ درصدی مشکلات زیستمحیطی در مشهد»(فارسی). پایگاه اطلاعرسانی شهرداری مشهد. بازبینیشده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۱.
- به:۶۴٫۰ ۶۴٫۱ «حمل و نقل درون شهری مشهد» (فارسی).
- به:۶۵٫۰ ۶۵٫۱ ۶۵٫۲ «حمل و نقل درون شهری مشهد» (فارسی).
- «برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در مشهد باید بطور جدی پیگیری شود» (فارسی).
- «خواهرخواندههای شهر مشهد». بازبینیشده در ۳۰ مارس
پاسخ دهید