بلدیه مشهد و نخستین تلاش ها جهت بهداشت عمومی شهروندان
از آبله کوبی تا ممنوعیت شستن لباس ها در نهر
بلدیه از جمله نهادهای جدیدی بود که فعالیتش را از دوره مشـروطه آغاز کرد و در دوران رضا شاه هم گستره خدماتش رو به فزونی گذاشت؛ از شهرســازی و نظافــت شــهرها بگیرید تا تــأمین احتیاجــات آن ها و توجه به بهداشـت عمومی.
اسناد باقی مانده از آن دوران هم گواهی می دهد که بلدیـه بـرای سروسـامان دادن بـه وضـعیت بهداشـت جامعـه، تلاشی جدی صورت داده است. نظارت بر حمام ها و مغازه های اغذیه فروشـی، نظـارت بـر پزشـکان و داروخانه ها، تلاش برای گسترش بیمارستان ها، نظارت بر اصنافی کـه به طـور مسـتقیم یـا غیرمسـتقیم بـا بهداشـت و سـلامت مـردم ارتبـاط داشتند، توجه به بهداشت زنان ، توجه بـه بهداشـت عمـومی جامعـه و … ازجملـه اقـدامات این مجموعه در این زمینه بوده است. پلیس صحی بلدیه و مفتشـان بلدیـه هم پیگیر و ناظر قوانین بوده اند.در این گزارش به اولین تلاش های بلدیه برای سر و سامان دادن بهداشت شهری پرداخته ایم:
اولین تلاش ها؛ از تنظیف شهر تا ممنوعیت شستن لباس ها در نهر
در این جلسه تصمیم گرفته شد، هرگاه بیماری جدید در شهر و اطراف مشاهده شد درصدد معالجه آن برآیند. اشخاص جذامی را از شهر خارج کنند و مکانی به آنها اختصاص داده شود. همچنین لباس و کهنه در نهر جاری شهر و آب انبارها شسته نشود. کوچههای شهر تنظیف و تمام آب انبارها به شیر آب مجهز شوند.[۲] در این گزارش به نخستین تلاش های بلدیه مشهد در زمینه بهداشت عمومی و فعالیت های آن پرداخته می شود.قانون بلدیه در ۲۰ ربیع الثانی ۱۳۲۵ از سوی مجلس شورای ملی تصویب و به ولایات ابلاغ شده است. بنابراین، طبق این قانون اداره بلدیه در شهرها تأسیس میشود. شاهزاده محمد حسن میرزا منتصرالملک، اولین رئیس بلدیه یا شهردار مشهد بوده است. وی از ۱۶ ذی الحجه ۱۳۲۵ برای این سِمت انتخاب شده است[۳] و شجاعالایاله (سالار موید)، میرزا یحیی خان مشاورالوزاره، میرزا عبدالرحیم خان کاشفالملک، سالار ممتاز، مشیر همایون و حاج مرتضی میرزا قهرمان، از دیگر رؤسای اداره بلدیه شهر مشهد تا اوایل حکومت رضاشاه هستند.[۴] قوانین بلدیه ایجاب میکرد تا این مؤسسه در خدمات بهداشتی شهر فعالیت داشته باشد؛ زیرا تأسیس مریضخانهها و دواخانهها جزو وظایف بلدیه یا شهرداری بوده است. بنابراین شهرداری با ایجاد درمانگاه، بیمارستان، نوانخانه و دارالمجانین نقش مهمی در امور بهداشتی شهر داشته است.[۵]
در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۰۹ نظام نامه بلدیه به تصویب کمیسیون پارلمانی رسیده و ماده ۱۴ در وظایف بلدیه آمده است. مراقبت در امور صحی حوزه بلدی و معاونت عمومی توسط شعبههای طبی امدادی و مریض خانههای بلدی و دارالمجانین و سایر مؤسسات خیریه و حفظ اطفال بی صاحب و اتخاذ تدابیر لازم در موقع بروز امراض مسری و مراقبت در انتظام امور غسالخانه و قبرستانها و اهتمام در اجرای تعلیمات و شرایط صحی در کارخانجات و مراقبت در پاکیزگی حمامها و تنظیف امور میاه و تنقیه قنوات حوزه بلدی.اسناد و مدارک حاکی از آن است، از اوایل دوره پهلوی دکتر جواد خان تبریزی بهعنوان طبیب به استخدام اداره بلدیه شهر مشهد درآمده است. سپس دکتراعتمادی، دکترعبدالحسین خان(لقمان الملک)، دکتر ولی ا… مظفری، دکتر افتخاری، دکتر شفاهی، دکتر فتحعلی خان صبا، دکتر نادری، دکتر منوچهر اقبال، دکتر احمدزاده، دکتر عبدالحمید نجات، دکتر احمد سالاری، دکتر محمد تقی رادپور و دکتر علی سالاری در دوره پهلوی اول در مناصب پزشکی شهرداری و پستهای امدادی شهر مشهد مشغول مداوای بیماران و خدمات پزشکی بودهاند.
شهردارِ پزشک
از مبارزه با کشت تریاک تا ضدعفونی کردن مبتلایان به بیماری های مسری
جالب این جاست که در برههای شهرداری حتی به امر مبارزه با کشت و استعمال تریاک و جمع آوری معتادان هم وارد شد اما در کنار آن امور دیگری را هم پیگیری می کرد: اعزام اطفال به پرورشگاه و مراقبت از آن ها، خرید درشکه جهت حمل متوفیان به گورستانها، خارج کردن خوکها از داخل شهرها، معدوم کردن سگهای ولگرد، ممنوع کردن دفن اموات در گورستانهای داخل شهر، تدوین نظام نامه غسالخانههای بلدی، جلوگیری از فعالیت اطبا، دواسازان و دندانسازان غیرمجاز، خریداری چهار دستگاه ماشین ضدعفونی جهت جلوگیری از شیوع بیماریها در سال ۱۳۱۴ش. ، ضد عفونی البسه و منازل افراد مبتلا به بیماریهای مسری[۱۳]، تأسیس بیمارستان شهر در سال ۱۳۱۸ش.، معاینه اسبها از طرف دام پزشکی به خاطر انتشار بیماری مشمشه و… عملکرد درمانگاههای شهرداری در همان ایام نشان میدهد این مراکز بهداشتی نقش عمدهای در پذیرش بیماران و مداوای آن ها داشته اند. عملکرد تیمارگاه (درمانگاه) نوغان در اسفند ۱۳۱۷ بدین شرح گزارش شده است: معاینه و مداوای ۳۵۹۳۵ نفر از مریضهای فقیر، معاینه ۶۵۶۶ نفر از پیشه وران، تلقیح و آبلهکوبی تعداد ۱۴۵۰ کودک و معاینه ۵۱۱ نفر از محصلان مدارس و دبیرستانهای مشهد.[۱۴]
[۱۰]. قزوین از بلدیه تا شهرداری. رضا صمدیها قزوینی. بی جا. بینا. ۱۳۸۸، ص۹۸٫ [۱۱]. شهرداری مشهد در آینه مطبوعات (روزشمار وقایع و عملکرد) از ۱۲۷۹ تا ۱۳۸۸ شمسی، ص۸۰-۸۳٫
[۱۲]. روزنامه آفتاب شرق، شماره ۳۸، سال سیزدهم، ص یک.
[۱۳]. همان، ۲۷ شهریور ۱۳۱۴، ص۲٫
[۱۴]. روزنامه شهامت، شماره ۸۷، سال یازدهم، ص یک.
پاسخ دهید