تاریخ رادیو در مشهد
۷۷سالی میشود که ایرانیها مشتری ثابت «رادیو» هستند. از ساعت ۷ همان چهارشنبه خوش یمنی که در تقویم مصادف شده بود با ۱۴اردیبهشت ۱۳۱۹، این رسانه جمعی به خانه ایرانیها آمد و با خودش برای هر نسل خاطرهای آورد.
اما ورود این رسانه به مشهد هم برای خودش ماجرایی دارد.میگویند مشهدیها اگرچه به طور رسمی در سال ۱۳۲۸ صاحب رادیو شدند اما قبل از آن و حدفاصل سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ش نیز از امواج این رسانه بیبهره نبودند، البته با این تفاوت که نیروهای اشغال گر شوروی این رادیو را راه اندازی کرده بودند.
رادیو روس
نیروهای شوروی برای پنج سال، در مشهد رادیو داشتند و برنامه پخش می کردند. در اسناد تاریخی آمده که آنها در سال ۱۳۲۳ش از مدیر کارخانه برق مشهد درخواست میکنند که همهروزه از ساعت ۱۲ تا ۱۴ نیروی برق را برای مصرف پخش رادیو تأمین کنند. این که محتوای این برنامهها به چه صورتی بوده و به چه زبانی پخش میشده است، روشن نیست.
لشکر؛ اولین رادیوی مشهد
رادیو لشکر خراسان را میتوان اولین رادیوی مشهد دانست. برنامههای این رادیو از ۱۹ شهریور ۱۳۲۸ رسماً افتتاح شد و فقط روزهای شنبه از ساعت هشت بعدازظهر روی موج کوتاه ۴۴ متر پخش میشد.[۱]
در روایتها آمده، ساعت ۸ بعدازظهر روز شنبه ۱۹ شهریور، اولین برنامه رادیویی لشکر هشت خراسان به ترتیب زیر اجرا شد: «قسمت اول، نطق افتتاحیه سرتیپ مهین؛ قسمت دوم، سنتورنوازی آقای فرامرز؛ قسمت سوم، اخبار منطقۀ لشکر؛ قسمت چهارم، سخنرانی سروان نظامالملکی با عنوان هدف مقدس ارتش شاهنشاهی ایران؛ قسمت پنجم، ارکستر هیئت نوازندگان افتخاری رادیو لشکر و قسمت ششم آهنگ مارش توسط دسته موزیک لشکر.»
دست نگه دارید، جناب سرهنگ میخواهد آواز بخواند!
استاد عباس فرامرز اولین فردی است که در روز افتتاحیه رادیو لشکر سنتورنوازی کرد. وی در خاطراتش از دوران فعالیت در رادیو لشکرخراسان چنین گفته است: «زمانی که رادیو در مهمان سرای ارتش بود، نظامیها رفتوآمد میکردند و شلوغ بود. موقع اجرای برنامه یهو کسی وارد میشد و میگفت: دست نگه دارید، جناب سرهنگ میخواهد آواز بخواند. ما برنامه را قطع میکردیم و بعد طرف میآمد و خراب میکرد و نمیتوانست آواز بخواند.»[۲]
نخستین برنامه رادیو لشکر بهمدت یکساعت پخش شد و برنامههای آن در ساعت ۹ بعداز ظهر پایان یافت.[۳] بعد از چهار ماه اعلام شد، علاوهبر برنامههای رادیویی لشکر، برنامههای رادیو تهران نیز همهروزه از طریق رادیو لشکر هشت خاور تقویت و پخش خواهد شد.[۴] در ابتدا استودیوی این رادیو خیلی ابتدایی بود و برنامهها بهصورت زنده پخش میشد.[۵]
اولین گوینده رادیو لشکر
علیاصغر نظامالملکی فرزند شیخعبدا… نظامالملکی که در سال ۱۲۹۴ش در شهر مشهد به دنیا آمد، اولین گوینده رادیو در مشهد به شمار می آید.
وی پس از ورود به ارتش، فعالیتهای مذهبی خود را شروع کرد و به ایراد سخنرانیهای مذهبی میپرداخت. سخنرانیهای مذهبی وی در رادیو لشکر بخش عمده فعالیت نظامالملکی را تشکیل میداد. وی فعالیت تبلیغی- مذهبیاش را در ستاد تبلیغات لشکر خراسان شروع کرد و در سال ۱۳۲۶ در رادیو لشکر هفت کرمان و مکران، سخنرانی مذهبی انجام داد.
در سال ۱۳۲۹، صدرالاشرف استاندار خراسان، از خدمات نظامالملکی تقدیر کرد و از وزارت فرهنگ برای این افسر دانشمند نشان درجه یکم خواستار شد.[۶] برخی موضوعات سخنرانیهای آقای نظامالملکی در رادیو لشکر خراسان عبارت بود از: رستاخیز عظیم، سلحشوری ایرانیان، زن در اجتماع و مقام زنان در اسلام، آینه دل، هدایت دین و…
نظامالملکی که دوران خدمت نظامی خود را در مشهد، تهران، کرمان و سرخس طی نمود، در اوایل دهه ۱۳۵۰ به درخواست خودش بازنشسته شد. ازسرهنگ علی اصغر نظامالملکی بهعنوان سخنوری توانا یاد شده است. وی در سیام مهرماه ۱۳۸۲ از دنیا رفت و در صحن جمهوری حرم مطهر به خاک سپرده شد.[۷]
رادیو مشهد در باشگاه افسران لشکر خراسان شروع به فعالیت کرد. تشکیلات این مرکز رادیویی شامل یک اتاق میشد که دور دیوار آن با پتوهای سربازی پوشیده شده بود تا از طنین صدا جلوگیری کند و وسایل فنی آن شامل یک عدد میکروفون و یک ضبط صوت بود.[۸]
چندماه پس از افتتاح رادیو، بهتدریج نواقص آن آشکار شد و مسئولان درصدد رفع آن برآمدند. روز چهارشنبه سوم اسفند ۱۳۲۸، آموزگار، رئیس ادارۀ انتشارات و تبلیغات استان نهم، در ملاقاتی حضوری که با شاهرخ، رئیس اداره کل انتشارات و تبلیغات داشت، نواقص دستگاه فرستنده و تشکیلات اداری این استان را متذکر شد و درخواست کرد تا دستگاه فرستنده قویتری برای مشهد در اسرع وقت ارسال شود. اما وجود همین نواقص و نداشتن بودجه و اعتبار، موجب میشود تا رادیو مشهد، بعد از ۱۷ ماه فعالیت، نتواند برنامه مناسبی برای رمضان سال ۱۳۳۰ تهیه کند.
حقوق ۱۰تومانی از رادیو
محمدجواد غفوریان پولادی طوسی که از دهه ۱۳۳۰ با رادیو مشهد همکاری داشته، در بخشی از خاطراتش درباره نحوه همکاریاش با این مجموعه چنین گفته است: «رادیو مشهد هفت یا هشت نفر کارمند رسمی داشت و هنرمندانی مانند آقایان منتظمی (نوازنده تار)، فرامرز (نوازنده سنتور)، رضا درمان، دلشادی، آل داوود، صنعتی و من به صورت قراردادی با آن همکاری داشتیم. حقوق من برای هر جلسه آوازخوانی، ۱۰ تومان بود.»[۹]
به منظور تأمین هزینههای رادیو، پخش آگهیهای تجارتی در برنامههای آن از روز یکشنبه اول اردیبهشت ۱۳۳۰ اجرا میشود. پس از مدتی، فرستنده رادیو مشهد به کوچه هتل پارس، ساختمان شهربانی سابق، منتقل می شود و قدرت آن به ۸۰۰ وات افزایش می یابد. مدیریت رادیو نیز به آقای شفیعی که از تهران مأمور اداره رادیو مشهد شده بود، واگذار میشود.
مراسم افتتاح استودیوی جدید رادیو مشهد، ساعت شش بعدازظهر روز شنبه ۲۳ خرداد ۱۳۳۲ با حضور استاندار برگزار شد. گفته میشود، این استودیو طبق آخرین مدل استودیوهای رادیویی ساخته شده و بعد از استودیو رادیو تهران، در هیچیک از شهرستانهای کشور که دارای ایستگاه رادیو بودند، مشابه آن وجود نداشت. پس از آقای شفیعی، مجدد عبدالحسین آموزگار رئیس رادیو شد. در سال ۱۳۳۵، رادیو مشهد به یک ساختمان استیجاری در حدفاصل چهارراه لشکر و میدان دوچرخه منتقل شد و قدرت فرستنده آن به یک کیلووات افزایش یافت، بهطوریکه صدای آن حتی در شیروان هم شنیده میشد. ریاست این فرستنده به آقای امیر مجاهدی که قبلا افسر ارتش بود، داده شد.
روز یکشنبه ۳۱ مهر ۱۳۳۴، کادر دفتری اداره انتشارات و رادیو خراسان به محل جدید واقع در خیابان سیمتری چهارراه لشکر مقابل کارخانه آرد انتقال یافت و قرار شد تا تکمیل ساختمان دو دستگاه استودیو، برنامه رادیو در محل سابق اجرا شود.
بهمنظور بهرهمندی عموم طبقات از برنامههای رادیو مشهد، از طرف امیر مجاهدی، رئیس اداره انتشارات و رادیوی استان نهم، اقداماتی انجام گرفت؛ بدیننحو که در میدانهای شهر بلندگوهای بزرگ قوی نصب گردید و اضافهبر برنامههای روزانه رادیو مشهد، برنامه صبح و ظهر رادیو تهران نیز بهوسیله بلندگو پخش شد. اولین بلندگو در بالای اداره انتشارات و رادیو نصب شد و مورد استفاده قرار گرفت. همچنین در میدان شاه، دروازه قوچان، میدان هنرستان، سوم اسفند و چهارطبقه نیز بلندگوهای بزرگ نصب گردید.[۱۰] در نتیجه همین تلاشها، اوضاع رادیو مشهد بهبود یافت طوری که تصمیم بر این شد تا رادیو مشهد، برنامه دو نوبتی صبح و عصر ترتیب دهد.
فرستنده یک صد کیلوواتی ژاپنیها یک ماهه سوخت!
اما با توسعه ضبط و پخش برنامهها، ساختمان بین چهارراه لشکر و میدان دوچرخه، پاسخ گوی کار رادیویی نبود پس وزارت اطلاعات و انتشارات آن موقع، در کوچه پشت ساختمان استانداری خراسان، اقدام به تأسیس یک باب ساختمان دوطبقه کرد که طبقه اول، تشکیلات اداری و طبقه دوم شامل استودیوها و آرشیو نوارها بود. در ابتدا دو استودیوی ضبط و پخش وجود داشت که در سال۱۳۴۷ یک استودیوی دیگر به آن اضافه شد و قدرت فرستنده آن به ۱۰ کیلووات افزایش یافت. از تیرماه ۱۳۴۴، یک هیئت ژاپنی برای نصب فرستنده یک صد کیلوواتی وارد مشهد شدند اما پس از یک ماه این دستگاه خراب شد و ظاهراً قسمتی از توربینها و لامپهای آن سوخت.
در سال ۱۳۴۷، آقای غروی از تهران به مشهد اعزام گردید و مدیریت رادیو مشهد را تحویل گرفت و اداره انتشارات و رادیو به سطح اداره کل ارتقا یافت. مدیریت جدید، نسبت به گذشته بسیار توانمند بود و روزانه تا ۱۱ ساعت برنامه در محل تولید میشد. پخش برنامههای رادیو مشهد از ساعت شش بامداد آغاز و تا پایان پخش اخبار ساعت ۲۴ ادامه داشت.[۱۱]
منابع
[۱] روزنامه خراسان، ۱۷ شهریور ۱۳۲۸٫ ص ۴
[۲] مصاحبه عباس فرامرز، ۱۲ آذر ۱۳۸۶
[۳] روزنامه خراسان،۲۰ شهریور ۱۳۲۸٫ ص ۴
[۴] تاریخ لشکر خراسان از دوره صفویه تا پیروزی انقلاب اسلامی. رامیننژاد. ص ۳۷۷
[۵] مصاحبه عباس فرامرز، ۱۲ آذر ۱۳۸۶
[۶] روزنامه آفتاب شرق، ۲۱ آبان ۱۳۲۹
[۷] مصاحبه منصوره احمدی و خانم نظامالملکی، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۰
[۸] شناسایی و معرفی اولین های شهر مشهد. ص۱۵۴
[۹] مصاحبه با محمدجواد غفوریان پولادی طوسی، ۱۰ شهریور ۱۳۸۶
[۱۰] روزنامه خراسان، ۸ فروردین ۱۳۳۵٫ ص ۴
[۱۱] مرزداران دامنه کیسمار (روایتی از کردهای شمال خراسان). هاشم صادقی باجگیران. ص ۵۹۶
پاسخ دهید