زمینلرزه کاخک و فردوس ، دو زمینلرزهٔ پیاپی بود که در دو روز منطقهٔ دشت بیاض، کاخک و فردوس را ویران کرد.
درتاریخ ٣١ آگوست ١٩٦٨ زمین لرزه ای با بزرگای Mw =7/1 قسمت جنوبی استان خراسان را به لرزه درآورد. بر اثر این زمین لرزه در حدود ٧٠٠٠ تا ١٢٠٠٠ نفر از مردم کشته شدند و در حدود ٧٠٠٠٠ نفر بی خانمان شدند . یکی از گسلهای مهم ایران گسل دشت بیاض می باشد و این ناحیه چندین زلزله در قرن بیستم و فعالیتهای تاریخی بسیاری را تحمل کرده است . گسل دشت بیاض با راستای شرقی غربی در جنوب گسل درونه واقع گردیده است و ساز و کار به دست آمده برای آن گسلی امتداد لغز و چپگرد در شمال شرق ایران می باشد که حرکت چپگرد این گسل توسط گسیختگی سطحی ٨٠ کیلومتری ناشی از زمین لرزه ۱۹۶۸/۳۱ ( آمبرسزو چالنکو، ١٩٦٩ ) و ٦٠ کیلومتری ناشی از زمین لرزه ۱۹۷۹/۱۱/۲۷ (حاجی پور و عبادی ، ١٩٨٠ ) مشخص شده است . توزیع چنین زلزله های مخربی در ناحیه دشت بیاض درک الگوهای تغییر شکل فعال را در این منطقه به دست می دهد. در این مقاله وضعیت تکتونیکی فعال شرق ایران و تکتونیک گسل دشت بیاض و همچنین زمین لرزه های وابسته به آن و خصوصا زلزله ٣١ اگوست ١٩٦٨ منطقه دشت بیاض (کانون بزرگی و …) تحلیل میگردد
زمینلرزهٔ نخست با بزرگی ۷٫۱ ریشتر، در ساعت ۲:۱۷ بعد از ظهر ۹ شهریور ۱۳۴۷ دشت بیاض، خضری، کاخک و روستاها و شهرهای اطراف را لرزاند. فردای آن روز، صبح ۱۰ شهریور ۱۳۴۷، شهر فردوس با زلزلهای به بزرگی ۶٫۴ ریشترویران شد.
حواشی زلزله ۱۳۴۷ خراسان
- علی رغم وقوع این حادثه و نیاز مبرم به مایحتاج اولیه زندگی دومین دورهٔ جشن هنر شیراز، با یک روز تأخیر گشایش یافت. جشن هنر شیراز از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶، هر ساله در شهریورماه برگزار می شد.
- در ساعات اولیه پس از زلزله تعدادی از روحانیون و بازاریان من جمله آیت الله خامنه ای ؛ آقای طبسی، آقای هاشمینژاد بوسیله ۱۰ الی ۱۵ تا ماشین و ۷۰ الی ۸۰ نفر ی و به کمک مردم شتافتند
نام کاروان، «پایگاه امدادی روحانیت» بود. هر باری که از مشهد میرسید به این پایگاه ملحق میشد. ظرف سه روز ۱۲ کامیون کالا از راه رسید. دستگاه امنیتی خراسان از این تحرکات ناخشنود بود. میدانست که فعالیت امدادی روحانیون نه تنها عوایدی برای حکومت ندارد، بلکه آنان با استفاده از این فرصت، ضعف کمکهای دولتی را به رخ مردم منطقه خواهند کشید.
آنچه برای مردم زلزلهزده مهم بود، رسیدن به مواد اولیه خوراک و اسباب ابتدایی زندگی بود. - پایگاه امدادی روحانیت برای احیای فعالیت اقتصادی زلزله زدگان اقدام به خرید نخ و پشم برای قالیبافی و تقسیم آن میان بیش از دویست خانواده زلزلهزده نمود .
- حضرت آیت الله خامنه ای در خاطرات خود مینویسند «در زلزلهٔ فردوس، که این شهر بزرگ تقریباً با خاک یکسان شده بود، در طول دو ماه، تنها دو بار شیر و خورشید به مردم از نظر اجناس و مواد غذایی کمک کرد؛ حالا چادر و پتو و اینها که هیچ، آن که خیلی خیلی کم و غیرقابل ذکر بود.» وی ضمن بیان خاطرات خود از زلزله هولناک سال ۱۳۴۷ افزود: «من همان وقت منبر رفتم و سخنرانی کردم و از مردم پرسیدم که شیر و خورشید به شماها چه داده. به نظرم گفتند در طول این دو ماه، صد گرم شکر دادند. به همین تناسب، اجناس مختصری داده بودند، نه اجناس لازم زندگی. خب، ما آنجا رفتیم، دیدیم و کار کردیم.»
- تعدادی از مراجع تقلید از جمله آیت الله خوانساری، آیتالله گلپایگانی و آیتالله شریعتمداری، با ارسال پیامهای تسلیت و همدردی ؛ از مردم درخواست کمک به آسیب دیدگان کردند و در همین راستا سیل کمک های مردمی از همان فردا آغاز می شود
- بدلیل کمبود های نشریات و سانسور خبری بدلیل فضای التهاب سیاسی آن روزها ؛ بازتاب کمک های مردمی و حضور انقلابیون و پیام های علما و مراجع عظام برای مردم منطقه بسیار کمرنگ بود به طوری که بعد از سفر شاه و فرح تمامی اخبار روی انعکاس آن و انتقال پیام ها و کمک های آنها متمرکز می شود و تنها پیام تسلیت و همدردی برخی علما مانند: آیت الله خوانساری، گلپایگانی و کاظم شریعتمداری به چاپ می رسد.
- امیرعباس هویدا، نخست وزیر وقت پس از دریافت پیام حضور انقابیون در مناطق زلزله زده بلافاصله به منطقه میرود تا از نزدیک مدیریت بحران را بر عهده بگیرد.
- پیرو همین حواشی نیز محمدرضا شاه و فرح، ظهر چهارشنبه ۱۳ شهریور، با هواپیما به بیرجند رفته و از مناطق آسیب دیده بیرجند، خضری و قاین بازدید کردند. آنها، صبح پنجشنبه ۱۴ شهریور، راهی گناباد شده و از کاخک بازدید کردند و سپس با بالگرد به فردوس رفتند.
- برخی از شخصیتهای سرشناس، پس از این زمینلرزه، راهی این مناطق شدند از جمله دکتر شریعتی
منابع
- «Earthquakes with 1٬۰۰۰ or More Deaths since 1900» (انگلیسی). US Geographical Survey. بازبینیشده در فروردین ۱۳۸۸.
- وبلاگ دکتر مهدی زارع
- پایگاه ملی دادههای علوم زمین کشور
- «بررسی گسل منطقه دشت بیاض، لرزهخیزی و تحلیل زلزله ۳۱ آگوست ۱۹۶۸ آن». پایگاه ملی دادههای علوم زمین. بازبینیشده در ۷ شهریور ۱۳۹۱.
- http://www.iaeg.info/iaeg2006/PAPERS/IAEG_318.PDF
- «خاطرات مقام معظم رهبری از زلزله جنوب خراسان و سیل ایرانشهر؛ رهبر انقلاب: شخصاً تجربه امداد در زلزله و سیل را دارم». بولتننیوز، ۳۱ مرداد ۱۳۹۱. بازبینی
- بررسی گسل منطقه دشت بیاض، لرزه خیزی و تحلیل زلزله ٣١ آگوست ١٩٦٨ آن- سایت سویلیکا
پاسخ دهید