بر اساس مطالعات باستان شناسی مشترک ایران و فرانسه در پیشینه تاریخی شهر «سبزوار»، تاریخ پیدایش فرهنگی این شهر به هزاره چهارم قبل از میلاد می رسد.
بر اساس یافته های باستان شناسی در آثار به جای مانده از دوران گذشته مردم این منطقه بیشتر دامدار و کشاورز بوده اند.
بیهق نام شهر و ناحیه ای است که رونق فراوانی داشته و به کوه مش متصل می شده و امروزه این منطقه به نام دهستان بیهق شناخته می شود.
بررسیهای جغرافیایی- تاریخی نشان میدهد که هر چند شهر سبزوار بعدها جانشین شهر بیهق شده و عملاً همان نقش و بلکه گستردهتر از آن را در این ناحیه از خراسان ایفا نمودهاست، اما این دو شهر به لحاظ جغرافیایی بر هم منطبق نبوده و به لحاظ تاریخی هم تقدم و تاخر داشتهاند.
شهر بیهق که قدمت بیشتری داشتهاست در اطراف روستای فعلی خسروگرد واقع در ۶ کیلومتری سبزوار استقرار داشتهاست، که بعداً رو به ویرانی نهاده و کم کم قصبه سبزوار در محدوده مرکزی شهر سبزوار فعلی رونق گرفته و وسعت و توسعه یافتهاست.
سبزوار کنونی یکی از بخش های دوازده گانه بیهق قدیم می باشد که با فراز و نشیب فراوان به شکل امروز خود درآمده است.
موقعیت جغرافیایی – تاریخی بیهق قدیم
درسال ۱۳۱۶ خراسان بزرگ به ۷ شهرستان شامل : مشهد، سبزوار، بیرجند، بجنورد ، قوچان، گناباد و تربت حیدریه تقسیم شد .
۱۳ سال بعد یعنی در سال ۱۳۲۹ شهرستانهای: درگز ، نیشابور ، فردوس و کاشمر نیز تشکیل شد و شهرستانهای استان به ۱۱ شهرستان ارتقاء یافت .
امروزه شهرستان سبزوار در غرب استان خراسان رضوی قرار دارد. از شمال به شهرستان های اسفراین، جوین و جغتای، از مشرق به شهرستان های خوشاب و نیشابور، از غرب به شهرستان داورزن و از جنوب به شهرستان های کاشمر و بردسکن محدودمی شود.
از آن جایی که شهرستان سبزوار بین نواحی کوهپایه ای و دشتی قرار گرفته از آب وهوای متنوعی برخوردار است و همین تنوع آب وهوا زمینه ساز ایجاد پوشش گیاهی و جانوری متنوعی شده است.
این شهر با بسیاری از داستان های پهلوانی ایران باستان ارتباطی نزدیک دارد. چنانكه مدتها، میدان مركزی شهر به میدان دیو سفید معروف بود.
در دوره های اسلامی، ولایت بیهق دارای دو شهر سبزوار و خسروگرد بود. شهر سبزوار در حمله مغول به كلی ویران شد؛ لیكن به تدریج دوباره آباد گردید.
حوادث تاریخی بی شماری در این شهر اتفاق افتاده است؛ از جمله در سال ۷۳۷ ه. ق. این شهر پناهگاه و پایتخت سلسله سربداران شد.
شهر سبزوار به “دارالمؤمنین” نیز معروف بوده است.
هنوز زخم ناشی از حمله مغولان به مردم این شهر التیام نیافته بود كه در زمان شاه عباس، بار دیگر، سبزوار زیر سم ستوران ازبک ها ویران گشت و مردم آن قتل عام شدند ولی پس از این واقعه؛ این شهر كم كم رو به آبادانی گذاشت.
دوره صفویان برای این شهر، شروع مرمت و بازسازی تاریخ گذشته بود. این شهر طی دهه های اخیر رونقی دوباره یافته و همچنان در حال توسعه و نوسازی است.
مردم سبزوار معتقدند جنگ ایرانیان و تورانیان در حوالی سبزوار اتفاق افتاده است. همینطور معتقدند قبر سهراب در این شهر و در محل فعلی شهرداری سبزوار قرار داشته است.
کلاه خود و زرهی به تازگی در این شهر کشف شده که به موزه آستان قدس رضوی تحویل گردیده و شهرداری سبزوار در حال حاضر بنای یاد بودی بر آن نهاده است.
هر چند بسیاری داستان رستم و سهراب را اثری اساطیری می دانند. در تاریخ مسعودی مطالبی در این خصوص آمده و در شرح مسافرت شاه طهماسب صفوی به خراسان و گذارش از شهر سبزوار؛ از آشنایی مردم این دیار با شاهنامه سخن گفته شده است.
هم اكنون بیش از ۱۰۰۰ آثار تاریخی شناسایی شده در سبزوار وجود دارد.
آثار دیدنی فراوانی در این شهر وجود دارد که مهم ترین آنها عبارتند از:
امامزاده شعیب
این آرامگاه مطهر در ناحیهٔ جنوب سبزوار و ضلع جنوبی خیابان رضوی واقع شده و بنایی باشکوه است که سطح آن نسبت به خیابان مرتفعتر است. پیشتر، در این محل که بیرون حصار و باروی شهر واقع بوده، گورستان عمومی سبزوار قرار داشته است.
بنای امامزاده دارای چهار ایوان کاشیکاری در چهار طرف است. سردرِ جنوبی حرم امامزاده با کاشی، نرهکاری شده است و در بالای سردر با خط نستعلیق، عباراتی نوشته شده است. کف حرم، سیمانی و به سبک سنگنما ساخته شده است. بلندی حرم در حدود ده متر است و چهار نورگیر روشنایی آن را تأمین میکنند.
بخش وسیعی از دیوارهٔ حرم و ایوان، آیینهکاری شده است. ضریح امامزاده در وسط حرم قرار دارد و از نقره با ستونهای مطلا ساخته شده است.
بر بالای حرم نیز گنبدی کاشیکاری شده با کتیبهٔ قرآنی ساختهاند.
بنای امامزاده دارای دو مناره است که تا ارتفاع ۵ متری به صورت مربع است و بعد از آن، به شکل هشت ضلعی و در آخر، به استوانهای تبدیل شده است. مأذنه در انتهای قسمت استوانهای شکل مناره قرار دارد. اصل بنای امامزاده احتمالاً از دورهٔ صفوی بر جای مانده است و در قرن اخیر بازسازی و تزئین و تعمیر شده است.
امام زاده یحیی بن موسی بن جعفر (ع)
بنای معروف به آرامگاه امام زاده یحیی بنای معروف به آرامگاه امام زاده یحیی بن زید بن زین العابدین علی بن الامام الشهید المظلوم الحسین بن امیرالمومنین علی (ع) در تقاطع خیابان اسرار و بیهق در مرکز شهر سبزوار قرار دارد.
این بنای تاریخی مشتمل بر فضای داخلی گنبد دار، ایوان و مناره ها و دو فضای ارتباطی است.
اصل حرم در قرن ششم هجری قمری ساخته شده است اما کاشی کاری و ایینه کاری های داخل حرم در قرن چهاردهم هجری و به همت حاج میرزا محمود حقیران ایجاد شده است.
نمای خارجی آرامگاه امام زاده یحیی بن موسی بن جعفر(ع)
گنبد بقعه با کاشی های زیبای فیروزه ای رنگ پوشیده شده و نمای بنا از خیابان بیهق نیز با کاشی های بسیار نفیس آراسته شده است.
کهن ترین بخش این بنای مقدس گنبد خانه آن است که با پلان مربع و به صورت چهار ایوانی به سبک ویژه معماری سده هفتم و هشتم هجری قمری ساخته شده است.
تزیینات نمای بقعه در سال ۱۳۸۰ ه.ق نصب شده و فضای داخلی آن مزین به کاشی، گچ، سنگ و آینه کاری است.
این مکان در حال حاضر بعنوان یک زیارتگاه مورد احترام و توجه بوده و مکان تاریخی گردشگری سبزوار بزرگ نیز به شمار می آید.
بقیه فضاها بعدا به آن الحاق شده است.
از جمله مناره های اصلی که ۲۹ متر ارتفاع دارد. تزئینات بنا شامل کاشی کاری های بسیار زیبا، آینه کاری، کاربندی و… است.
مسجد جامع سبزوار
مسجد جامع سبزوار در حاشيه جنوبي خيابان بيهق سبزوار واقع شده و حدود چهار هزار متر مربع وسعت دارد. بنای این مسجد عظیم به دوره سربداریه و به عهد علی موید آخرین امیر سربداری و حتی قبل از قرن هشتم هجری مربوط می شود و دارای دو گلدسته عظیم و دو ایوان شمالی و جنوبی است و در شرق و غرب آن نیز شبستان هایی موجود است که شبستان شرقی آن در گذشته با یک پلکان در زیرزمین قرار گرفته که در تابستان روی سقف آن و زمستان ها در درون آن نماز می گزارده اند که در سال های قبل از انقلاب تخریب و به صورت کنونی درآمده است.
مسجد جامع سبزوار از نوع مساجد چهار ايواني و شامل ايوانهاي قبله و شمالي است كه تا كنون اصالت خود را حفظ كرده است ايوان قبله با ارتفاع حدود ۲۰ متر و ايوان مقابل آن با بلندي ۱۴متر رفيع تر از ايوان هاي جانبي مي باشد بر فراز دوسوي ايوان قبله دومناره به ارتفاع ۱۱ متر قرار دارد.و اين بنا همچنين داراي صحن، شبستان و رواق است. ورودي اصلي مسجد به نظر ميرسد در گذشته از انتهاي ايوان شمالي بوده كه به دنبال تعويض خيابان بيهق راه ورود به مسجد از مجاور ايوان در نظر گرفته شده است.
تزيينات معماري مسجد جامع سبزوار عمدتا كاشي هفت رنگ است كه نماي ايوان جنوبي و ايوانچه هاي طرفين به آن مزين است رويه ديوار شرقي مسجد نيز باكاشي خشتي هفت رنگ زينت يافته است براساس كتيبه اي كاشي ها در سال ۱۳۸۵هجري قمري نصب شده است كتيبه هاي سنگي متعددي كه بر پايه ايوان ها نصب شده از اسناد تاريخي مهم دوره صفوي محسوب ميشوند مضمون دو كتيبه ايوان شمالي كه دارای تاریخ ۱۱۳۶ هجري قمري است .
در اين بنا كتيبههاي سنگي متعددي به چشم ميخورد كه بر پايه ايوانها نصب شده و از اسناد مهم تاريخي به شمار ميرود. مضمون دو كتيبه ايوان شمالي كه داراي تاريخ ۱۱۳۶ (ه.ق) است معافيت مردم از دادن پيشكش ورود و تعهد متصدي امر بر عدم دريافت آن ميباشد. كتيبه ديگري با خط خوش و مربوط به سال ۹۷۹ (ه.ق) در دالان سمت شرقي ايوان شمالي نصب شده و به موجب آن به دستور شاه طهماسب اول صفوي گرفتن اجرت غسالي و گوركني نامشروع و ممنوع اعلام شده است.
مسجدپامنار
اولین مسجد جامع سبزوار مسجد پامنار است كه قدمتی بیش از ۱۱۶۵ سال دارد بنیاد اولیه آن در اواسط قرن سوم به سال ۲۶۶ هجری قمری و در زمان پادشاهی محمد بن طاهر اخرین پادشاه سلسله طاهریان و دوره خلیفه عباسی المعتمد بالله ساخته شده است.
تمامی بنای این مسجد از خشت خام می باشد كه در گذشته بیرون و داخل ان آجرنما گشته و بعدا روی آجر نمای داخلی را گچ كاری كرده اند .
این بنا بر اساس نوشته ابوالحسن بیهقی در کتاب تاریخ بیهق، در سال ۳۱۷هجری.ق توسط امیر ابوالفضل زیاری تجدید بنا شد.
مناره ۱۷ متری مسجد پامنار سبزوار (منار جنبان سبزوار)
سپس در سال ۴۲۰ ه. ق به دست خواجه امیرک دبیر بر آن مناره ای ساخته شده که همچون منار جنبان اصفهان می جنبد.
ارتفاع این مناره در حدود ۱۷متر است كه در قسمتی از آن كتیبه ای به خط كوفی نوشته شده است .
ساقه این مناره آراسته به تزیینات و کتیبه ای است که بخش پایین آن به صورت برجسته دیده می شود.
این مسجد از ابتدا صحنی نداشته و بعدا صحنی به ان اضافه شده است. این صحن در قسمت جنوبی مسجد به مساحت ۲۱۳متر قرار دارد.
در قسمت جنوب شرقی این صحن سردابه ای وجود دارد كه در گذشته آب قنات در ان جاری بوده است و مردم از آن به عنوان وضو خانه استفاده می كرده اند .
در تاریخ ۳۷۳ هجری قمری برابر با۱۳۳۰ هجری شمسی سر در مسجد كاشی كاری گردید كه عبارتی به شرح زیر بر آن نقش بسته است :{به سعی حجه الاسلام حاج میرزا عبدالله برهان خاتمه یافت كتیبه جواهر قلم و در دو طرف مسجد سوره{هل اتی علی … نوشته شده است.
این مسجد یک بار در زمان حمله حمزه بن آذرك خارجی خراب شد. ولی به سبب وقوع زلزله چندین بار دیگر هم تخریب شد و آخرین مرتبه تعمیرات آن در سال ۱۳۶۸ هجری قمری برابر با ۱۳۲۵ هجری شمسی بوده است.
این بنای مذهبی و به عبارتی کهن ترین مسجد شهر سبزوار در ضلع جنوبی خیابان بیهق قرار دارد.
بنای امروزی مسجد با وسعت تقریبی ۳۵۰ متر مربع مشتمل بر شبستان ستون دار و صحن ضلع جنوبی است که بخش الحاقی به این مسجد محسوب می گردد.
شهرت این بنا به پامنار سبب وجود مناره ای مجاور ایوان با ارتفاع بیش از ۲۰متر است.
با توجه به نوشته های متون کهن این مسجد در سال ۳۱۷ ه.ق به همت (امیر ابوالفضل زیاری) تجدید بنا گردید.
سپس در سال ۴۲۰ ه.ق به دسنور خواجه امیرک دبیر بر فراز آن مناره ای ساخته شد.
براساس مرمت ها و بازسازی ها در قرون مختلف قدمت این بنا از قرون اولیه اسلامی تا صفویه و معاصر تخمین زده مي شود .
مسجد نام خود (پامنار) را از همین منار گرفته است. تزئینات مسجد شامل کاشی کاری در ایوان ورودی، آجرکاری بر روی بدنه مناره و کتیبه های آجری می باشد.
آرامگاه کاشفی
این آرامگاه متعلق به مولانا کمال الدین کاشفی مشهور به واعظ سبزواری متوفی در سال ۹۱۰ (ه.ق) می باشد. ایشان از فضلای نامی اواخر عهد تیموری است و با سلطان حسین میرزا بایقرا و امیر علیشیر نوایی معاصر بوده است.
از تألیفات کاشفی می توان از کتاب های انوار سهیلی (ساده شده کلیله و دمنه) صحیفه شاهی، روضة الشهدا، تفسیر حسینی (تفسیر قرآن مجید)، اخلاق محسنی، اسرار قاسمی و… را نام برد. بنای آرامگاه کاشفی در سال ۱۳۵۳ (ه.ش) توسط انجمن آثار ملی طراحی و ساخته شده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آرامگاه حاج ملاهادی سبزواری
حاج ملا هادی در سال ۱۲۱۲ه.ق در سبزوار پای به عرصه حیات نهاد و از همان اوایل به فراگیری علوم دینی پرداخت.
پس از عزیمت به شهرهای مشهد و اصفهان به مشهد بازگشت و به تدریس حکمت، فقه و تفسیر مشغول شد. مدتی در کرمان متوطن گردید و سپس به زادگاه خود بازگشت و در مدرسه فصیحیه تدریس آغاز نمود.
حاج ملا هادی سبزواری متخلص به (اسرار) در سال ۱۲۸۹ ه.ق در سن ۷۷سالگی دار فانی را وداع گفت.
از وی آثار ارزشمندی نظیر منظومه فلسفه، شرح منظومه در منطق، شرح لیالی، حاشیه بر تجرید و … بر جای مانده است. بنای آرامگاه این فیلسوف بزرگ در ضلع جنوبی میدان کارگر شهر سبزوار واقع است.
فضای داخلی آرامگاه شامل طرحی چلیپایی شکل بوده که در آن حجره ها و اتاق هایی تعبیه گردیده است.
تزیینات، ترمیم و استحکام بخشی آرامگاه در اوایل سال ۱۳۴۰ ه.ش توسط انجمن آثار ملی انجام شده است.
کاشی کاری های رنگارنگ بر زمینه لاجوردی و گنبد فیروزه ای رنگ به بنا جلوه و شکوه خاصی بخشیده است.
بنای اولیه آرامگاه کمی پس از وفات حاج ملا هادی سبزواری توسط (میرزا یوسف مستوفی المالک) ساخته شد.
این آرامگاه متعلق به فیلسوف بزرگ شرق حاج ملا هادی سبزواری می باشد. ایشان در شب شنبه ۲۱ ذی الحجه سال ۱۲۱۲ ه.ق متولد شد و پس از ۷۷ سال عمر گران مایه در سال ۱۲۸۹ ه.ق وفات کرد. آرامگاه وی در باغ شخصی وی بنا شده است.
( برای کسب اطلاعات بیشتر از معماری و تاریخچه این بنای عرفانی کلیک فرمایید.)
از مهم ترین آثار وی آثار الحکم و دیوان اشعار می باشد که تخلص شعری وی «اسرار» بوده است. این بنا از آثار دوره قاجار می باشد و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
پیر حاجات
ابورفاعه بن رافع بن مالک عجلان انصاری از اصحاب پیامبر معروف به پیر حاجات واقع در نزدیکی روستای کلاته سیفر و در مسیر تردد سبزوار به شاهرود واقع شده است.
رافع بن مالك، ابومالك (ابورفاعه) از «بني زريق » بود که در عقبه اول و دوم شركت كرد و يكي از نقيبان گرديد. به سبب افتخار حضور در پيكار بدر، همچون ديگر شركت كنندگان، به لقب « بدری » نامور گشت.
وی از اهالی بصره و از عباد و زهاد زمان خود بوده است. پيامبر اكرم(ص) خود به ابورفاعه سوره قدر را تعليم داد و در بسياري از شبها به دور از ديگران مشغول عبادت بود و هميشه از خداوند شهادت را خواسته بود.
مرحوم علامه سيدمحسن امين(ق س) در كتاب اعيان شیعه ميگويد: ابورفاعه در سرما براي اصحاب، آب گرم ميكرد تا وضو بگيرند اما خود با آب سرد وضو ميگرفت و در عبادت برخود سخت ميگرفت.
ابورفاعه در سال ۴۴ هجري در سريه عبدالرحمن ابن سمره به خراسان آمده و هنگامي كه در نيمه شب به دور از همراهانش در كنار باغي به عبادت مشغول بود، گروهي به او حمله كردند و سرش را از تن جدا كردند.
مرقد پاک رافع بن مالك، ابومالك (ابورفاعه)
همه ساله و به خصوص در فصل تابستان زائرانی از کشورهای پاكستان، عراق، تركمنستان، تهران و قم براي زيارت مقبره ابورفاعه به سبزوار سفر می کنند.
مشخصات بنای ابورفاعه معروف به خواجه خضر پير
اين بنا در کنار جاده سبزوار به خسروگرد قرار گرفته است و شامل محوطه کوچکى با ديوارهاى گلى و چند ايوان، دو گنبد و دو اتاق است که همه آنها با خشت و گل ساخته شدهاند.
ورودى مزار، در جنوب شرقى واقع شده و شامل دو لنگه چوبين است. درها بدون لولا هستند و بر پاشنه مىچرخند.
بر روى هر يک از دو لنگه، در دو رديف گل ميخهاى آهنى درشت به شکل نيم کرههايى توخالى کوبيده شده است.
حرم در گوشه جنوب غربى محوطه واقع است و در داخل آن، صندوق کندهکارى شدهاى قرار دارد. اکثر قسمتهاى آرامگاه، نوساز و فاقد جنبه هنرى خاصى است. در گذشته، ايوانهاى ضلع جنوبى صحن را خراب کرده و به محوطهٔ مزار افزودهاند.
سر در ورودی پیرحاجات سبزوار
در ناحيه شمالى صندوق و بين دو بقعه، سنگ مزار بانى نخستين بناى مزار واقع است که بر آن، عبارت «مرقد مرحوم حاجى حسين على ولد مرحوم على توکل به تاريخ شوال ۱۳۳۰» نگاشته شده است.
در وسط فضاى بقعه شمالى – در زير گنبد – سنگلوحى به رنگ خاکسترى است که بر آن عبارت «هذا مرقد مراد حسن محمد مومن سنه ۱۰۰۱» را نگاشتهاند.
همچنين بر سر درِ ورودى صحن مزار، کتيبه نسبتاً جديدى براى معرفى صاحب آرامگاه با اين عبارت «بقعه ابورفاعه معروف به خواجه خضر پير» وجود دارد.
اين مزار، به نامهاى پيرگردو، پيرحاجات و آرامگاه حضرت خضر نيز خوانده مىشود. گنبدهاى بنا با کاشىکارى جديد پوشيده شده است.
امامزاده خسروجرد
امامزاده خسروجرد مدفن ۴ تن از نوادگان امام علی (ع)، امام سجاد (ع) و امام کاظم (ع) است.
بنای اوليه اين بقعه پس از دفن امامزاده سيد حسين از نوادگان امام علی (ع) گذاشته شد .
در سالهای بعد سه تن ديگر از سادات در کنار مدفن ایشان به خاک سپرده شدند و بناي اوليه گسترش يافت.
با توجه به اينکه امامزاده سيد حسين در حدود سال ۲۰۰ (ه.ق) در اين مکان دفن شده است. و با توجه به نقل از ابوالحسن بيهقی احتمالا اولين بنای بقعه در همان سالها به انجام رسيده است.
از اين رو می توان گفت که قدمت بنای اصلی اين بقعه بيش از ۱۲۰۰ سال است .
البته بنای اصلی تخريب شده و ساختمان کنونی بعدها در مکان اصلی ساخته شده است.
منار خسروگرد
این مناره طبق کتیبه موجود بر روی آن در سال ۵۰۵ (ه.ق) در عهد سلجوقی ساخته شده است و البته در منابع مکتوب آمده که در سال ۴۱۳ نیز توسط سفرنامه نویسان دیده شده است.
ارتفاع این مناره ۳۳متر می باشد. آجرکاری های روی آن بیانگر هنر والای دوره سلجوقی می باشد. در خور اشاره است که بر خلاف افکار نظر عمومی که آن را مناره مسجد می دانند، این بنا یک مناره منفرد بوده و برای راهنمایی مسافران احداث شده است.
بر اساس كاوش های باستانی شناسی، مناره خسروگرد میل تك و منفردی است كه به منظور راهیابی كاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث شده و همچون فانوس دریایی در كویر نقش راهنمای كاروانیان را برعهده داشته است.
قدمت میل خسروگرد را مربوط به قرن ششم هجری قمری بوده و این میل در سال ۵۰۵ هجری قمری به دستور ‘تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید’ مصادف با حكومت سلجوقیان احداث شده است.
معماری این مناره سازه ای آجری و مرتفع می باشد که دارای سه جزء (پایه ، بدنه و راس) است ، كه پایه آن مستطیل شكل و محاط در یك سازه آجری نیم هشت بوده و در پخی های این هشت ضلعی چهار حجره اتاق مانند تعبیه شده است.
بدنه میل مدور و قطر آن از سطح قاعده به سمت راس كم می شود، بر روی بدنه تزئینات آجری با آرایه های لوزی نیم بیضی نقش بسته و دور تا دور آن منقش به رشته كتیبه كوفی و اطراف آن با آجر كاری تذهیب شده است.
راس این میل بر روی تونگان یا نعلبكی قرار دارد كه بدنه آن دارای تزئینات آجر كاری موسوم به مئاندر (دارای پیچ و خم )می باشد.
تنها بنای قدیمی شهرستان سبزوار كه مراحل سفت كاری و نازك كاری آن همزمان اجرا شده میل خسروگرد است كه به شیوه استادانه و به سبك رازی در قرن ششم هجری قمری انجام شده است.
اجرای آجرهای قالب زده با تكنیك سایه روشن و كم شدن از قطر میل تا راس موجب شده در بنا ریتم و حركت ایجاد شود كه این حركت در بنا و چرخش هارمونی ناشی از تكرار و توالی نقش هندسی لوزی است تا چشم نوازی ویژه ای به رهگذران بدهد.
اجرای سایه روشن آجرها موجب شده گزند آفتاب كمتر به بدنه بنا برخورد كند و در نتیجه بنا در شلاق سوزان آفتاب كویر محو نشده و از فواصل دور قابل رویت باشد.
به منظور هدایت كاروانیان به سوی آبادی در شب، متصدی میل با روشن كردن مشعلی بر بلندای مناره كاروانیان شب رو را به سوی آن فرا می خوانده و علاوه بر آن، آب انبار و حوض انبارهای كنار جاده هم كاروانیان را به سوی میل هدایت می كرده است.
نقش سوستیكا به شكل (+)در قلب هر شمسه با عنوان گردونه مهر در بسیاری نقاط جهان از هزاره سوم قبل از میلاد شناسایی شده كه تپه باستانی موسوم به دامغانی سبزوار و قدیمی ترین بنای تاریخی این شهرستان یعنی آتشكده آذر برزین مهر كه این نقش موجب شكل گیری حجم بنا شده از آن جمله است .
مناره خسروگرد تنهای بنایی معرفی است که در یك شهر برای خوش آمدگویی به مردمان سوای رنگ ، پوست ، نژاد ، خون ، ملیت و مرزهای جغرافیایی برپا شده و در سرما و گرما مسافران را تنها به صرف مسافر بودن به سوی آبادی هدایت کرده و می کند.زیرا تنها بنا در استان خراسان است كه در خارج از شهر واقع شده و در حال حاضر هم در ورودی استان به مسافران خوش آمد می گوید.
مناره خسروگرد سبزوار نمادی از مهرورزی ، دوستی و مهمان نوازی مردمان كویر است كه عاشقانه و عالمانه به زندگی در این كویر پرداخته اند.
میل (مناره) خسرو جرد (خسروگرد) سبزوار به عنوان بلندترین سازه تاریخی استان خراسان رضوی و در شمار زیباترین مناره های تاریخی قرن ششم هجری قمری معرفی شده است.
آرامگاه بقراط
حاج محمد حسن بقراط فرزند حاج محمد تقی از دانشمندان زمان خود بوده و شعر نیز می سروده و تخلص وی در سروده هایش «فانی» بوده است.
او در سال ۱۲۴۰ خورشیدی در سبزوار زاده شد و در سال ۱۳۳۳ در ۸۳ سالگی درگذشته است. همچنین علاوه بر شعر، در علم طب نیز دستی داشته است و بیماران را با داروهای گیاهی و دستورات پزشکی درمان می کرده است.
سرای معمارزاده
این سرا یکی از ۱۱ سرای قدیمی موجود در شهر است که در میدان اسرار واقع شده، مالکیت این بنا در ابتدا متعلق به یک فرد اهل روسیه بوده و قدمت آن به دوره قاجاریه باز می گردد.
از ویژگی های جالب این بنا وجود دو هشتی در امتداد هم در ورودی های بنا است.
حوض هشت پایه
قدیمی ترین و بزرگ ترین حوض انبار شهر، حوض ۸ پایه است که در چهار راه رضوی قرار دارد.
این حوض با هندسه مستطیل شکل و طاق های چند ترک بر روی ۸ پایه قطور مربع شکل به صورت مخزنی احداث شده است.
یخدان های سبزوار
به دلیل کویری بودن و داشتن تابستان های بسیار گرم و نیاز به مصرف آب خنک ایجاب می کرده است که مردم به فکر احداث بناهایی چون «یخدان» و «آب انبار» باشند.
لذا در گذشته سبزوار دارای چندین مجموعه «یخدان» بوده که در حال حاضر از کل آن ها ۹ یخدان به طور پراکنده در حاشیه جنوب شهر باقی مانده است.
تعدادی از این یخچالها از قسمت راس در حال تخریب هستند و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سبزوار همچنان در خواب خرگوشی به سر می برد.
یخدان های بدون متولی
در حال تخریب و رها شده به حال خود در سبزوار
یخدان های مشابه سبزوار درکرمان
که به منبع درآمد گردشگری تبدیل شده است
مصلای تاریخی سبزوار
بنای آجری که به مصلی معروف است در جنوب «میدان شهداء» شهر سبزوار واقع شده که سال ها شاهد حضور مردم برای انجام فرایض دینی مثل نمازجمعه و جشن های اعیاد بوده است.
بنای این مصلی مربوط به قرن هشتم هجری قمری یعنی مقارن با دوره سربداران است که همین موضوع بر ارزش آن می افزاید.
کاروان سرای فرامرزخان
اين بنا در جبهه غربی میدان کارگر شهر سبزوار قرار دارد و از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است.
به استناد وقف نامه موجود در سال ۱۲۹۱ ه.ق توسط حاج فرامرزخان سبزواری جهت استفاده زوار حضرت رضا (ع) در کنار شاهراه خراسان ساخته شده است.
ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می گردد.
صحن رباط روباز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه هایی نیز مشرف بر صحن ساخته شده است.
در انتهای غرفه ها حجره هایی تعبیه شده که در پشت اتاق های شمالی، شرقی و غربی سالن هایی طویل جهت بارانداز، مال بند یا اصطبل در نظر گرفته شده است.
هم اکنون قسمتی از این مکان بعنوان موزه مردم شناسی تغییر کاربری یافته است.
این کاروان سرای دیدنی، تاریخی و جالب که هم اکنون در حاشیه خیابان بیهق شرقی قرار دارد در زمان نخست وزیری دکتر مصدق به مرکز و کانون نگهداری از مستمندان تبدیل شده است.
این بنا که جزو آثار ثبت شده ملی است از نوع ۴ ایوانی است که حیاطی مربعی شکل دارد همراه با ۴ ایوان و غرفه های متعدد که در انتهای هر یک از غرفه ها حجره ای هم ساخته شده است.
موزه مردم شناسی سبزوار
موزه مردم شناسی سبزوار در بخش بارانداز و غرفه های اتراقگاه شرقی کاروان سرای حاج فرامرزخان در حاشیه خیابان بیهق شرقی ایجاد شده است.
در این موزه سعی شده گوشه ای از آداب و رسوم، مشاغل و آیین های سنتی منطقه به نمایش بازدیدکنندگان گذاشته شود.
موزه مردم شناسی سبزوار
در موزه نفت شهر هم که در خیابان دکتر فاطمی قرار دارد ادوات و تجهیزات نگهداری و انتقال نفت به نمایش گذاشته شده است.
خانه باغ اسکویی
باغ و عمارت موسوم به “اسکویی” در فاصله ۴ کیلومتری غرب شهر سبزوار و در روستای “ابارش” واقع است.
مجموع مساحت این مکان ده هکتار بوده و عمارت آن در میان باغ ساخته شده است.
نمایی از خانه باغ اسکویی
عمارت مزبور در دو طبقه ایجاد گردیده و مشتمل بر طبقه زیر زمین مشتمل بر هشتی، حوضخانه، آب انبار، مطبخ، بادگیرخانه و … می باشد.
طبقه اول از فضاهایی مانند تالار ستوندار شرقی و شمالی، تالار پذیرایی، حجره های نشیمن و … تشکیل شده است.
از جمله عناصر تزیینی این بنا می توان به آجرکاری های نمای بنا، گچبری قسمت های سر ستون ها، حوض خانه و نقاشی بر روی گچبری های حوضخانه اشاره نمود.
قدمت این باغ و عمارت میان آن متعلق به دوره قاجار و مالک آن نیز خاندان اسکویی است .
معرفی برخی از محله های قدیمی شهرسبزوار
محله پامنار – محله سبریز -جعفر آباد- دروازه عراق – حمام حکیم –
کوچه کلاه فرنگی – کوچه پا درخت -کوچه گود انبار – گوچه قنبرسیاه
پشت مسجد افتخار -نه بام – پادگان عربها – -سروستان – سرده -ارگ
کوچه نواش -کوشک -باغ رضوان -عطاملک -آب قصبه – پیرنیا
باغ متولی- سرچشمه- سرقلوه-هفت پیچ (قربانیها)-
عنوان مورد علاقه خود را انتخاب و روی آن کلیک فرمایید.
*۱- تقسیمات کشوری در خراسان بزرگ *
۲- امکان سنجی توسعه امامزاده شملق
۳- نگاهی به ابنیه قدیمی در سبزوار
۴- ترافیک روزافزون در هسته مرکزی سبزوار
۵- وجود راه آهن نیاز امروز شهرستان سبزوار
۶- حاشیه نشینی در اطراف کال عیدگاه سبزوار
۷- شهرستان داورزن در کنار سبزوار زیبا شکل گرفت
۸- اهمیت مسیر سلامت در کاهش بیماری های قلبی عروقی
۹- دیدنی های طبیعی سبزوار بزرگ
۱۰- نقش عوامل محیطی بر شیوع سنگ کلیه در سبزوار
۱۱- مدلسازی عملکرد محصول کلزای پاييزه با استفاده از
روش رگرسيون چند متغيره در محيط GIS
۱۲- اکوتوریسم و اهمیت آن در توسعه پایدار
۱۳- مصوبه شورای عالی شهرسازی ایران
در خصوص طرح جامع سبزوار
۱۴- نگاهی به اقوام ساکن در سبزوار
۱۵- کمسیون ماده ۵ ابزار قدرتمند شهرداری ها
در تغییر کاربری اراضی
۱۶- روند شهرنشینی در ایران و اثر آن بر مدیریت و توسعه
۱۷- زیره سبز و نقش ان در اقتصاد شهرستان سبزوار
۱۸- بررسی بیماری قند خون در شهرستان سبزوار
و راههای درمان آن
۱۹- آشنایی و آموزش روش های کنترل بیماری دیابت
۲۰- راهنمای تغذبه مناسب برای بیماران دیابتی
۲۱- نکات قابل توجه تزریق انسولین در بیماران دیابتی
۲۲- معرفی ذخیره گاه بکر و طبیعی خارتوران
۲۴- آشنایی با شتر مرغ و پرورش آن در سبزوار
۲۵- عارضه ای شایع در شهرستان سبزوار به نام مگس پران
۲۶- مشکلات جمع آوری زباله در شهرستان سبزوار
۲۷- نگاهی به وضعیت طب سنتی و گیاهان دارویی
در شهرستان سبزوار
۲۹- فرستنده تلویزیونی پر قدرت سربداران افچنگ
پاسخ دهید