مسجد حضرت زهرا(س)، مقبره میرهمام
مسجد حضرت زهرا(س) یا همان «میرحوا»ی سابق، به گفته اهالی و قدیمیهای محله احتمالا مقبره میرهمام و تا قبلاز سال۱۳۳۰ به شکل مقبره بوده است . این مسجد در سال ۱۳۸۰ خورشیدی تخریب و به شکل کنونی بازسازی شد
کوچه فروغ، مسجد میرحوا
کوچه فروغ به مسجد میرهمام وصل میشود که امروز نام «حضرت زهرا(س)» را درکنار نام میرهمام بر سردر خود دارد. میرحوا و میرهمام در دورههای مختلف با دو املای «ح» و «هـ» مکتوب میشده است.
گورستانی به نام میرهمام
فضای بیرونی مسجد، نشانی از قدمت و کهنگی ندارد اما اهالی تا دلت بخواهد، از بازسازیها و تخریب مسجد و جریان بیرونآوردن استخوانها و اسکلتهایی صحبت میکنند که در گذشتههای خیلی دور در این محل که گورستانی بوده است، مدفون شدهاند.
به گفته آنها تمام خیابان خاکی از چهارراه خسروی تا نزدیک بیمارستان سینا تا قرن دوازدهم هجری، گورستانی به نام میرهمام بوده که چون او در این محل، مدفون شده قبرستان نیز به نام او شهرت یافته است و به گفته مردم به گورستان میرحوا مشهور میشود.
اما ازدیاد جمعیت و توسعه شهرها ایجاب میکند که نزدیکترین گورستانها نیز تبدیلبه محل سکونت شوند و چنین هم میشود.
فقط خانقاه دراویش که متصل به گنبد سبز بود، درمیان باغی بزرگ و حریمی وسیع باقی میماند. ابراهیم زنگنه در همین مجموعه تالیفی خود میآورد: در نیمه اول قرن چهاردهم شمسی(۱۳۱۹) که شهرداری مشهد تصمیم به توسعه خیابان خاکی گرفت، گنبد سبز در مسیر خرابی واقع شد ولی باهدف احترام به مدفن عرفای مدفون در بقعه و نیز حفظ اثر، از خرابی خودداری شد و طرحی را اجرا کردند که گنبد سبز در وسط میدان و در مرکزیت رفتوآمد باشد اما خانقاه دراویش تخریب شد. اهالی نمیدانند نام جدید مسجد بهنام حضرت زهرا(س) پیشنهاد چه کسی یا افرادی بوده است اما معتقدند نام قدیمی میرهمام، روشنکننده تاریخچه مسجدی است که به گفته بعضیها قدیمیترین مسجد شهر است.
باوری که شوم بود
در دورهای تاریخی، افراد اعتقاد به شومبودن مسجد داشتهاند که این اعتقاد به یک جریان تاریخی برمیگردد؛ اینکه سالها کسی رغبت رفتن به مسجد میرهمام را نداشته است و کسبه، «مسجد نظرکرده» را در انتهای سرشور باوجود دوری راه، به نمازگزاردن در این مسجد ترجیح میدادند.
استخراج جمجه مردگان از زمین مسجد
جواد گنجلو میانسال است و از کودکی در همین محله بزرگ شده. او همراه پدر بخشی از امور مسجد را در دست داشته و درجریان ساختوسازها و تخریب مسجد بوده است.
او هم تاکید دارد که مسجد میرهمام باوجود قدمت و سابقهای که دارد، گمنام مانده و بهتر است بههمت اداره امور اوقاف و محققانی که اسنادی در دست دارند، پیشینه قدیمی آن، استخراج شده و دراختیار مردم قرار گیرد.
به گفته وی، استخراج استخوان و جمجمه مردگان در ارتفاع ۹ تا ۱۰متری مسجد برای بازسازی، حکایت از وجود مقبرهای در این حوالی دارد؛ حال اینکه میرهمام در کدام نقطه از این مکان مدفون است، جای سوال دارد.
مجید گچکار که سالهاست در کار تحقیق و پژوهش فعالیت دارد، در همین محله متولد و بزرگ شده و اطلاعات وسیعتری از این مکان دارد.به گفته وی، احتمال اینکه میرهمام سردسته سادات زیدی باشد که درمقابل هارون ایستادگی کردند، قوی است. این باور آنقدر قوت دارد که خیلیها در تخریبهای متوالی بهدنبال نشان مقبره میرهمام بوده اما نشانی از آن نیافتهاند؛ البته تخریب مقبرهها باتوجهبه گذشت ایام طبیعی به نظر میرسد.
مجید گچکار عنوان میکند: هارون در سال۱۷۰هجری به خلافت میرسد و از ۲۳خلافتی که داشته، ششسال آخر آن را برای ساکتکردن حرکت زیدیه مجبور به آمدن به مشهد میشود و در این منطقه خیلی از سادات زیدی کشته میشوند.
۴۸نفر از سادات زیدی قبلاز حضور
امام رضا(ع) در مشهد بهخاطر ایستادگی دربرابر هارون کشته و در همین محل مدفون میشوند و حتی به روایتی این مکان، یکی از محلهایی بوده است که امام رضا(ع) درکنار خواجهربیع و آرامگاه کوهسنگی، خود را مقید به رفتن آنجا میکنند و شیخبهایی بارها و بارها از تقدس این مکان گفته است.
آرامگاه سادات زیدی آنقدر تقدس دارد که محمدجواد مومن، عارف بزرگ و نامی وصیت کند بدنش را بعداز مرگ در جوار سادات زیدی به خاک بسپارند. دامنه قبرستان وسیع بوده و اینجا خارج از شهر به حساب میآمده و تا مدتها «خیابان آخوند خراسانی» به «خیابان خاکی» معروف بوده است.
او توضیح میدهد: انتهای بازار سرشور، غسالخانهای بوده است که بهخاطر همان، خیابان به «سر و شور» یعنی شستن سر معروف بوده و مشهور است که حتی اولینبار توربین برق به این مکان آمده است.
مسجد و توپبندی حرم مطهر
گچکار دلیل اینکه در دورهای از تاریخ، مسجد را شوم میدانستند و مردم را از رفتن به آن منع میکردند، به ماجرای توپبندی حرم در سال۱۳۳۰ ربط میدهد که یوسفخان هراتی در حمایت محمدعلی شاه قاجار، اراذل و اوباش را جمعآوری کرده سنگربندیشان را از این مقبره که هنوز تا آن زمان خبری از مسجد نبوده است، شروع میکند. درواقع توپبندی حرم از این مکان شروع میشود و بهواسطه این حرکت، دیدگاه مردم درباره این مکان تغییر کرده و حتی تا مدتها آن را مکانی شوم میدانستند و مسجد در بیشتر اوقات خلوت بوده است.هنوز هم کسی به خاطر ندارد که اولینبار چه زمانی، مقبره تبدیل به مسجد شده است اما حکایتها نشان از این دارند که تا سال۱۳۳۰ هنوز فضا حالت مقبرهای داشته و نشانی از مسجد نبوده است.گچکار تعریف میکند: سالهای سال یخچالسازی قدیمی در حجره همجوار مسجد مشغول به کار بوده است. باتوجهبه احتمالی که از وجود مقبره میرهمام در این مکان میرفته است، در زمان تخریب و بازسازی برخیها منتظر بودهاند که مقبره را پیدا کنند اما گذشت زمان، تخریب مقبره را قطعی میکند.
معصومه فرمانیکیا
سلام علیکم .خسته نباشید اینجانب حجة الاسلام مجید گچ کار هستم .تحقیق وسیعی درباره این مسجد انجام داده ام که بجهت اصلاح مقاله فوق تقاضا دارم از خانوم فرمانی کیا ویا هر محقق محترم دررابطه با این مطلب باینجانب تماس بگیرند باتشکر…مجید گچ کار طهرانی ۰۹۱۵۴۰۳۹۰۶۰/۳۸۸۳۷۹۳۰