گنبد خشتی
این آرامگاه در خیابان طبرسی ،کوچه نوغان ،نزدیک فلکه طبرسی واقع است فرد مدفون در گنبد خشتی که از اهالی مشهد و دیگر زائران وی را “امام زاده سید محمد” “سلطان محمد” و گاه “شاهزاده محمد میخواندند.
مقبره متعلق به یکی از نقبای سادات مشهد و اعقاب و ذرای امام موسی بن جعفر (ع)به نام “امیر سلطان غیاث الدین محمد بن امیر طاهر موسوی “است که نسب این امام زاده به امام سجاد (ع)میرسد و در فاصله تقریبا پانصد متری شمال حرم حضرت رضا (ع)واقع است و از زیرتگاههای مهم این شهر میباشد.این بنا که ظاهرا در آغاز دارای گنبدی خشت پوش بوده به “گنبد خشتی”شهرت یافته است .
گنبد خشتی در کوچه ای به همین نام در ابتدای خیابان طبرسی واقع است .امیر غیاث الدین در سال۸۳۲ه.ق در گذشته است نام ونسب و زمان فوت وی بر روی سنگ قبر تاریخی و نفیس او کتیبه شده و اجدادش را تا حضرت موسی بن جعفر (ع)و پس از آن تا حضرت علی (ع)نوشته اند چون نام اجداد غیاث الدین محمد درمنایع تاریخی معتبر نیز ذکر شده ،در صحت نسب وی تردید نیست. بر روی سنگ مزارش این چنین کتیبه شده “مرتضی ،اعظم السلطان النقباء،غیاث الدنیا و الدین،امیر سلطان محمد بن سلطان النقباءبدر المله و الدین طاهر…”و در ادامه تاریخ وفاتش ماه رمضان المبارک یال ۸۳۲ه.ق آمده است .
نیاکان او از قرن ششم تا نهم هجری قمری اداره کننده اصلی حرم حضرت رضا (ع)بوده و در آبادانی آن کوشیده اند .
به همین علت نام آنها بر روی اغلب اشیاء تاریخی آستان قدس رضوی مانند کاشی های سنجری ،سنگاب خوارزمشاهی و در مسجد بالا سر کتیبه شده است .اخلاف خاندان ایشان نیز تا زمان صفویه(قرن ۱۰و۱۱ه.ق)از زمره نقباءسادات و بزرگان شهر مشهد بوده اند مقبره مشهورب به گنبد خشتی احتمالا همزمان با در گذشت سلطان محمد احداث شده و متعلق به دوره تیموری است بنابراین قدیمی ترین بنای مشهد پس از حرم مطهر بر جای مانده از سادات موسوی است .
بنا شامل یک سرداب ،چهار طاقی چهار ایوانه بر روی سرداب و یک گنبد ساقه دار بر فراز آن است که ارتفاع گنبد از کف زمین تا نوک آن ۹/۱۴متر میباشد کل بنا از آجر و گچ ساخته شده و گنبد آن دو پوششه است .
داخل بنا مزین به مقرنسهای گچی بسیار زیبا است دورادور زیر گنبد و اطراف چهار ایوان هم مزین به آیاتی از سوره های ملک و واقعه به خط زیبای محقق و ثلث است دوره قاجار به سبب دود گرفتگی داخل بنا آن را به نوعی تزئین کرده اند . در این مرمت روی مقرنسها و کتیبه هایی نو در زیر گنبد رقم زده اند .
این مرمت ها قطعا پیش از سال ۱۳۰۰هجری قمری صورت گرفته است چون در کتاب مطلع الشمس که در سال ۱۳۰۱تحریر شده ،گزارش وضعیت نوین بنا نقل شده است چون بنا بار دیگر فرسودخ و محتاج مدمت شده بود در شهریور ماه ۱۳۷۸شمسی اقدام به این امر شد و در حین کار بخشی از کتیبه های اصیل دوره تیموری (سوره های ملک و واقعه)نمایان گردید.
لذا مرمت کاران میراث فرهنگی خراسان با دقت تمام لایه های تزئینی دوره قاجاری را باز پیرایی و خطوط و نقوش اصلی را نمایان و بازسازی کردند .
این مرمت اساسی تا سال ۱۳۸۰شمسی به طول انجامید پس از آن که بنا به صورت اولیه در آمد مورد بازدید و زیارت زائران قرار گرفت.ظاهرا در همان زمان قاجاریه یک ایوانچه ۷در ۷متری به عنوان مدخل رواق اصلی در سمت قبله (جنوب)احداث و بنای اصلی الحاق شده است چون مقبره در گوشه قرار داشته ،در کوچه جنوبی چند پله تعبیه شده و بعدا ایوانچه ورودی احداث گردیده است که اکنون از آن به عنوان کفش کن استفاده میشود .
گنبد خشتی زائران فراوانی از سراسر ایران و حتی کشورهای هم جوار دارد هیات امنایی از معتمدان محلی زیر نظر اداره اوقاف و امور خیریه خراسان آن را راه میبرند و از محل نذوراتش به اداره آن میپردازند.درباره گنبد خشتی در بعضی منابع اطلاعات نادرستی درج شده است.
متقابلا منابع دیگری به درستی آن را معرفی کرده انددر بنای گنبد خشتی چون مقبره امام زاده در جلوی ورودی بقعه و در بین دو پایه قرار گرفته از قرائن چنین بر میآید که بایستی اصل بنا قبلا برای دیگری ساخته شده باشد و بعدا امام زاده سلطان محمد در این جا دفن گردیده و به طوری که در بعضی از تواریخ بخارا و راهنمای خراسان دکتر علی شریعتی نوشته شدهخ اصل بنا برای یکی از اطبای بخارا ساخته شده است.
پاسخ دهید